Ćwiczenia relaksacyjno- koncentrujące z elementami Hatha Jogi pomocą w utrzymywaniu abstynencji. Katarzyna Serafinowska-Gabryel

Ćwiczenia z elementami Hatha jogi i relaksacji prowadziłam w Ośrodku Lecznictwa Odwykowego we Wrocławiu, w późnych latach siedemdziesiątych. Nie miały charakteru dobrowolnego- były elementem terapii oddziałów dziennego i stacjonarnego. Inspiracją do ich prowadzenia była współpraca z oddziałem prof. Thielego, który prowadził pierwszy w Polsce oddział dla narkomanów w Lubiążu, niedaleko Wrocławia. Pacjenci oddziału uczestniczyli pod kierunkiem doktora Paska (prekursora ćwiczeń jogi w powojennej Polsce) i w zajęciach pracy z ciałem.

Ćwiczenia prowadzone przeze mnie w ośrodku wrocławskim, były elementami bardzo konkretnego podejścia terapeutycznego zakładającego, że w wypadku uzależnień, bardzo istotną sprawa jest wprowadzenie, zachęcenie i pomoc w budowaniu autodyscypliny.

Ćwiczenia fizyczne, odbywały się na początku dnia - miały "obudzić ciało". Często przebiegały bardzo mechanicznie, niemalże z "zaciśniętymi" zębami", wbrew sobie, wbrew ciału. Pacjenci wykonywali ruchy ciała, w których najważniejsza była ich świadomość. Ciało budziło się z trudem, ale poprzez oddziaływanie specjalnych ułożeń (asan) odnajdywało swoje miejsce w przestrzeni. Relaksacja prowadzona była dwukrotnie w ciągu dnia - przed obiadem, a po zajęciach edukacyjnych i wreszcie na zakończenie terapeutycznego dnia, po często burzliwie przebiegających społecznościach.

W latach osiemdziesiątych otrzymałam polecenia "nakazowego" (były to lata ideologii komunistycznej) założenia grupy AA - przystąpili wszyscy pensjonariusze oddziałów Ośrodka. Po roku, zostały już tylko cztery osoby. Były zalążkami nowych grup, których obecnie jest wiele we Wrocławiu. Większość członków AA we Wrocławiu miało styczność z Ośrodkiem Lecznictwa Odwykowego. Weterani, pamiętają i oceniają ćwiczenia jogi bardzo pozytywnie. Dostrzegają ich dobry wpływ na samopoczucie i na utrzymywanie abstynencji.

Oba te stany psychiczne są osobom uzależnionym jakże dobrze znane i jakże często dla nich, bolesne. Nie tylko bolesne, ale również wprowadzające często organizm w stany dalszego uzależnienia. Uzależniające substancje czy zachowania uśmierzają Ból Chwili, ale na krótki czas. Zestaw ćwiczeń wykonywanych w czasie sesji relaksacyjno - koncentrujących był tak dobrany, żeby odblokowywał nadmiar energii, ale również wydobywał energie, na powierzchnie wtedy, kiedy w formie depresji " zapadała się" w głąb cierpiącej osoby. Praktyka ćwiczeń chroni przed stanami granicznymi, kiedy " nie można już pomieścić się w sobie- ze swoim bólem, swoimi pożądaniami, rozproszeniami i wewnętrznym zamieszaniem. Istnieje ścisły związek miedzy ciałem fizycznym, a stanem umysłu i emocjami.

Psychofizyczna równowaga może być osiągnięta tylko wtedy, kiedy zadbamy zarówno o stronę fizyczną jak i psychiczną ciała. Umysł z natury swej jest "ruchliwy" i wymaga ciągle nowych wrażeń. Utrzymywanie go w "bezruchu" jest trudne, dlatego też trening pracy z umysłem podejmowany jest w późniejszych etapach pracy ze sobą. W treningu fizycznym poprzez rozciągnięcie i przyjmowanie określonych pozycji (asan) ciało zostaje pozbawione napięć i blokad. Później, poprzez zwolniony i pogłębiony oddech następuje zrównoważenie energii i emocji. Dopiero potem można pracować z umysłem - tzn. prowadzić koncentrację i medytacje.

Ćwiczenia grupy treningu fizycznego wykonywane są zgodnie z następującymi wskazówkami:

1.koordynacja- ruchy zsynchronizowane z wdechami i wydechami, ruch poszczególnych części ciała współdziałają ze sobą,

2. ciągłość- ruchy połączone ze sobą w harmonijną całość,

3. relaksacja- ruchy oraz finalna pozycja możliwie bez nadmiernego napięcia mięśni.

4. brak pośpiechu- ćwiczenia wykonywane wolno i dokładnie,

5. miękkość- poszczególne fazy ćwiczeń powinny być "delikatne" bez ostrych i gwałtownych ruchów,

6. koncentracja- ćwiczenia powinny być wykonywane w stanie pełnej koncentracji psychicznej.

W układaniu treningów fizycznego jak i psychicznego wykorzystywałam doświadczenie Instytutu Vyasa w Banaglore w Indiach. W podejściu z Bangalore pierwsza część treningu poświęcona była odblokowaniu energii. Wprowadzano dużą powtarzalność ruchów, rozluźniających i łagodnych. Utrzymywanie asan statycznych przebiegało w minimalnym wymiarze czasu- jednej minuty. Ćwiczenia oddechowe wykonywano pod względem rodzaju skutku zablokowanej energii- - były one czasem przeciwstawne w wypadku depresji czy pobudzenia.

W treningu psychicznym bardzo ważne są oddechy powtarzające się i koncentracja, najczęściej na płomieniu światła świecy. Opisane powyżej ćwiczenia są pomocne również dla osób uwikłanych w współcześnie występujące zjawiska uzależniających tzw. pułapki cywilizacyjne - hazard, pornografia czy erotomania komputerowa Bywaj też pomocne w przypadkach zachowań przemocowych, bo przecież można też je potraktować, jako zachowania uzależniające.

Relaksacja przeciwstawiana jest napięciu, tak jak reakcja relaksacyjna - reakcji stresowej. Trening relaksacyjny jest często początkiem wszelakich wysiłków zmierzających do rozwoju własnej osobowości i w konsekwencji do pełni zdrowia. W sytuacji wyciszenia i relaksacji poszerza sie świadomość własnych cech pozytywnych i pożądanych przymiotów, sprzyjając samoakceptacji. Wiara i zaufanie do siebie pomaga w radzeniu sobie z trudnościami życiowymi. Dobre poczucie rzeczywistości pozwala przewidzieć konsekwencje własnego zachowania, a elastyczność w zaspakajaniu swoich potrzeb, nieuleganie nastrojom i naciskom innych osób, pozwala skutecznie przeciwstawiać się napięciom. Cechą akceptowanego obrazu samego siebie jest świadomość swego istnienia i funkcjonowania oraz uznawanie siebie, jako niepowtarzalną jedność. Osoba akceptująca siebie potrafi chronić swoja indywidualność, ocenić jej granice oraz powiedzieć "Nie" w wypadku jej naruszania.

Relaksacja w potocznym znaczeniu oznacza rozluźnienie, odprężenie i demobilizacje, a techniki czy metody relaksacyjne to sposoby wpływania na stany psychiczne i samopoczucie poprzez oddziaływanie na organizm. Relaksacja, medytacja czy trening antystresowy wymagają skupienia, uważności i powagi. Trzeba liczyć się z tym, że w stanie wyciszenia i całkowitego rozluźnienia następuje pewien rodzaj odreagowania. Wiele stłumionych i ukrywanych urazów psychicznych zostaje dopuszczonych do świadomości. Może to powodować niekontrolowane reakcje. W takiej sytuacji oparciem jest mądrość i czujność prowadzącego trening relaksacji. Rozmowy w grupie, odpowiedni komentarz bez powierzchownego łagodzenia czy uciekania od problemu mają duże znaczenie.

W czasie treningów relaksacyjnych prowadziłam relaksacje Schulza- tzw. trening Schulza, Lazarusa, relaksacje stopniową wg Jacobsona i relaksacje orientalną. Relaksacja orientalna w jodze polega na stopniowym umniejszaniu roli bodźców z zewnątrz na rzecz obserwacji tego, co pojawia sie wewnątrz organizmu. Postawa skierowana do wewnątrz ma ułatwić "rozbrojenie" mechanizmów utrzymujących psychikę w stanie napięcia. Natłok myśli i informacji z zewnątrz oraz uzależnienie od tego, by być w ciągłej gotowości do odbioru nowych bodźców, powodują wzmożone napięcie psychiczne i mięśniowe.

Relaksacja wg. jogi proponuje trening prowadzący do uświadomienia sobie własnego ciała i uwolnienia go od napięć fizycznych, a umysłu od konfliktów emocjonalno- psychicznych. Jest to jednak proces długotrwały. Techniki prowadzące do uzyskania stanu głębokiej relaksacji w coraz większym stopniu wykorzystywane są w przeciwdziałaniu emocjonalnym i psycho-somatycznym zaburzeniom.

Katarzyna Serafinowska-Gabryel - Specjalista Unii Europejskiej d/s Uzależnień, psycholog, psychoterapeuta. Doradca ds. Wymagających Natychmiastowych Interwencji, pracownik poradni rodzinnej "Syntonia" przy Klasztorze Dominikanów we Wrocławiu, instruktor ćwiczeń relaksacyjno - koncentrujących z elementami Hatha Jogi.

Wystąpienie na Konferencji Medytacja a uzależnienia zorganizowanej przez WCCM.pl w dniu 7.06.2013 r w Katowicach.