Joga w przedszkolu. Irena Świątkowska.
piątek, 30 kwietnia 2010
Szybki, szczególnie w ostatnich dziesięcioleciach, rozwój cywilizacji znacznie zmienił środowisko naturalne i tryb życia człowieka. Rozwój cywilizacji prowadzi jednak nie tylko do pozytywnych, ale i negatywnych zmian w tym zakresie. Człowiek współczesny, który żyje w mieście, jest pozbawiony ciszy, spokoju, świeżego powietrza i ruchu.
Takie czynniki, jak hałas i huk, wywoływany przez środki komunikacji, głośną muzykę, telewizję, a także szybkie tempo życia przyczyniają się do permanentnie wysokiego napięcia nerwów i mięśni. Wielogodzinne siedzenie, często w deformującej ciało pozycji, uniemożliwiają właściwe krążenie krwi i oddychanie, wpływają negatywnie na fizyczny i psychiczny stan zdrowia człowieka. Tempo współczesnego życia wywołuje przemęczenie, niepokój, często chroniczne napięcie i zdenerwowanie.
Ponieważ jednak rozwoju cywilizacji nie można powstrzymać, należy szukać środków rekompensujących jego negatywne wpływy. Środków, które przyczyniłyby się do podniesienia stanu zdrowia i przywrócenia równowagi psychicznej. Do zdrowszego trybu życia prowadzi uprawianie gimnastyki i sportu. Jednakże i tutaj pojawiają się pewne przeszkody, jak brak czasu, czy brak sal gimnastycznych w pobliżu osiedli. Przeszkodą są również dla ludzi różnice wieku między ćwiczącymi. Z tych między innymi względów zaczęto poszukiwać ćwiczeń, których wykonywanie nie jest uzależnione od obiektów i czasu.
Poszukując nowych dróg odkryto systemy wschodnie - i zen, które w ostatnich latach zyskują coraz większą popularność.Wzorowane na tych systemach ćwiczenia mają działanie ogólnie regeneracyjne i usprawniające. Mogą one znakomicie uzupełniać klasyczne ćwiczenia gimnastyczne. Są one jednak bardziej celowane na określone efekty fizjologiczne. Poszczególne ćwiczenia i zen działają na całość psychosomatyczną człowieka, poprawiając jego zdrowie fizyczne i wyrabiając w nim umiejętność opanowywania stresów psychicznych, jakie niesie życie codzienne.
Ma to duże znaczenie przy dzisiejszym trybie życia i pracy, kiedy to od poszczególnych jednostek wymaga się coraz większej umiejętności dostosowywania się do szybko zmieniających się warunków otoczenia.
należy przede wszystkim rozumieć ćwiczenia, w których wszystkie fizyczne i psychiczne siły osobowości poddane są kontroli umysłu i są tak rozwijane, by pomagały w rozwinięciu najwyższego celu człowieka, jakim jest według filozofii indyjskiej i jogi samowyzwolenie, czyli samadhi - stan nadświadomości i najwyższej integracji.
Dawniej była pilnie strzeżona, jako wiedza tajemna. Była praktykowana i przekazywana uczniom przez ich nauczycieli w cichych ustroniach i zamkniętych aszramach (klasztorach).
Świat zachodni zapoznał się z istotą jogi w XIX wieku. Wyeksponowano w niej wówczas wartości higieniczne, zdrowotne i pedagogiczne. W latach dwudziestych naszego stulecia w Indiach nastąpił renesans indyjską, kiedy to na zachodzie zaczęły się mnożyć przypadki chorób psychicznych i nerwowych. Widziano w niej środki zaradcze.
Słowo "zen" jest skrótem słowa "zenna", co w języku japońskim oznacza "".Zen - to japoński system, który jest zbiorem ćwiczeń medytacyjnych prowadzących do wyciszenia psychicznego. Powstał w wyniku przemieszania technik medytacyjnych wziętych z kultury indyjskiej i praktycznego podejścia do życia przyjętego z kultury chińskiej. Przywędrował do Japonii z Chin w XII wieku. Celem systemu zen jest podobnie, jak i w klasycznej jodze, osiągnięcie samowyzwolenie, czyli stanu nadświadomości, zwanej tu olśnieniem, po japońsku satori lub kensio. Według filozofii jest to stan najwyższej integracji i zdrowia psychicznego. System ten nie wypracował ćwiczeń gimnastycznych usprawniających ustrój jak otwartymi oczami doprowadza do regeneracji psychofizycznej, a po pewnym czasie do stopniowej przemiany osobowości i stanu "olśnienia".
Współcześnie istnieje wiele szkół na Zachodzie, które próbują stosować systemy ), które stosują te metody w praktyce w znacznym uproszczeniu, według własnych, mniej lub bardziej udanych modyfikacji, dostosowując je do morfologicznych i kulturowych właściwości człowieka Zachodu.
W Polsce ćwiczenia i zen weszły do nauki, terapii i rekreacji (profilaktyki) jako ćwiczenia relaksowo-koncentrujące (wzorowane na jodze i zen).
Zasadniczym celem ćwiczeń koncentrujących jest dążenie do uzyskania i zachowania możliwie najwyższej sprawności fizycznej i psychicznej organizmu. Tak więc systematyczne stosowanie tych ćwiczeń zapewnia:
* zdrowie fizyczne (sprawność ruchową - wyrabia siłę, zwinność i wytrzymałość, odporność na choroby, zwiększenie ruchomości w stawach, poprawę pracy wszystkich układów i narządów wewnętrznych oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego, młodą i smukłą sylwetkę, przedłużenie młodości i życia),
* zdrowie psychiczne (żywotność - odwrotność lenistwa, zrównoważenie emocjonalne, odporność na stresy - uspokaja stany niepożądanego napięcia psychicznego, większą samokontrolę podejmowanych działań i umiejętność koncentracji, ułatwia współżycie społeczne poprzez wypracowanie w sobie wewnętrznej pogody oraz postawy ogólnej życzliwości, ułatwia pracę nad wytwarzaniem dodatnich, wartościowych cech osobowości).
Zasadniczy cel ćwiczeń relaksowo-koncentrujących utożsamia się z cechami odpowiadającymi definicji pełnego zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia, według której pełne zdrowie, to "pełnia doskonałego, trwałego samopoczucia psychicznego, fizycznego i społecznego w aspekcie zdrowej długowieczności". Techniki ćwiczeń -koncentrujących
ASANY - pozycje ciała, mające na celu pobudzenie funkcjonowania organizmu.
* Pozycje "pasywne" - wymagają minimalnej aktywności nerwowo mięśniowej, można pozostawać w nich przez dłuższy czas z rozluźnieniem prawie wszystkich grup mięśniowych. Są to pozycje i siady.
* Pozycje "statyczne" - przybiera się je i utrzymuje przez pewien czas bez zmian, co nie wymaga większego wysiłku.
* Pozycje "dynamiczne" - wymagają większego napięcia mięśni, wskutek czego przebywać w nich można o wiele krócej niż w pozycjach statycznych. Należą do nich ćwiczenia siłowe i ruchowe, które wymagają powtarzania.
Poszczególne pozycje ciała skoordynowane są z narzuconym, zwolnionym rytmem oddechowym. Wykonuje się je w stanie wyciszenia i rozluźnienia mięśniowego, z koncentracją myślową na różnych częściach ciała, biorących udział w poszczególnych ćwiczeniach.
* Ćwiczenia sterowania oddechem:
- sterowania wydechem (ćw. wstępne) - polegające na wewnętrznej obserwacji swojego oddechu, wczuwaniu się, jak wdychane powietrze przechodzi przez kolejne odcinki układu oddechowego, aż do płuc i podobnej koncentracji na procesie wydechu ze stopniowym wydłużeniem procesu wydechu,
- ćwiczenie "pobierania energii" - polega na tym, że w czasie wdechu należy intensywnie myślowo wczuwać się w pobieranie energii z powietrza na szczycie jamy nosowej.
* Oddechy oczyszczające "naprzemienne" - polegają na przepływie wdychanego i wydychanego powietrza kolejno przez przewody nosowe po jednej i po drugiej stronie.
* Oddechy "tonizujące" - poświęcone pobudzaniu całego organizmu lub jego wybranych części.
* Oddech "pełny" (brzuszny, przeponowy) - w czasie wdechu powietrze wypełnia wszystkie części płuc, zaś przy wydechu wydalane jest możliwie najdokładniej.
Nauczyciel zanim zacznie stosować z dziećmi ćwiczenia oddechowe powinien sam przećwiczyć poszczególne ćwiczenia pod odpowiednim kierunkiem. ĆWICZENIA zalicza się:
* Ćwiczenia prowadzące do wyciszenia:
- koncentracja na wrażeniach wzrokowych - polega na tym, że w pozycji siadu skrzyżnego z zamkniętymi oczyma należy wpatrywać się w ciemność pod powiekami i powstające po pewnym czasie wrażenia świetlne,
- ćwiczenie wzroku - polega na koncentrowaniu wzroku i umysłu w jednym punkcie, umieszczonym na ścianie w odległości ok. 60 cm,
* Ćwiczenia wibracyjno-dźwiękowe - polegające na rytmicznym i monotonnym wypowiadaniu pewnych dźwięków tzw. mantr, mających wibracyjne oddziaływanie.
* Ćwiczenia wyciszające - polegają na obserwowaniu swoich myśli, jak postronny obserwator, bez angażowania się w nie. W rezultacie ćwiczenie to prowadzi do uzyskiwania dłuższych, kilkuminutowych okresów zupełnej ciszy, przy odpowiednio długim i umiejętnie prowadzonym treningu, a nawet całkowitego zaprzestania myślenia dyskursywnego przy równoczesnym świadomym odczuwaniu swojej jaźni. Celem tego ćwiczenia jest wyciszenie podświadomości, co stwarza warunki do pełnej regeneracji psychicznej człowieka.
* Ćwiczenia aktywnej - polegają na ześrodkowaniu całej uwagi na wybranym obiekcie z równoczesną całkowitą eliminacją wszelkich innych myśli i doznań. Ćwiczenie to doskonale kształci dyscyplinę myśli, jednak może być wykonywane po uzyskaniu zaawansowania w wymienionych wyżej ćwiczeniach wyciszających.
* Medytacje wzorowane na systemie zen - należy je wykonywać w wygodnej wyprostowanej pozycji zen wymagają fachowego kierownictwa, zwłaszcza jeśli chodzi o większe zaangażowanie się w te ćwiczenia z myślą o dochodzeniu do wyższych stanów psychicznych.
W Europie ćwiczenia należy przeznaczać 5-10 minut łącząc je z ćwiczeniami pozycji i oddechów (wzorowanych na jodze) w blok ćwiczeń relaksowo-koncentrujących.
Do klasycznych metod relaksu zalicza się:
a. Metody globalne - oparte na koncepcjach osobowości człowieka jako całości i na oddziaływaniu psychoterapeutycznym.
b. Metody analityczne - oparte na rozluźnieniu kolejno poszczególnych grup mięśniowych aż do uzyskania pełnego stanu odprężenia psychofizycznego.
c. Metody fizjoterapeutyczne lub intuicyjne - związane z odkrywaniem możliwości własnego ciała i uczeniem się osiągania przy minimalnych wysiłkach maksymalnych wyników. Ad a) Trening autogenny Schultza.
J. Schultz opracował własną metodę leczniczą nazwaną autogennym treningiem, dla którego punktem wyjścia była jedność psychofizyczna oraz wzajemne oddziaływanie na siebie strefy psychicznej i fizycznej. Program ćwiczeń zawiera niektóre elementy systemu i ostatecznie ujęty jest w sześć podstawowych grup:
1. odczuwanie ciężaru ciała, prowadzące do stopniowego bezwładu i zwiotczenia mięśni szkieletowych,
2. odczuwanie ciepła, prowadzące stopniowo do zwiotczenia mięśni gładkich i rozszerzenia naczyń krwionośnych,
3. opanowanie czynności serca (regulacja tętna),
4. opanowanie czynności płuc (regulacja oddychania),
5. zniesienie napięcia w narządach jamy brzusznej poprzez działanie na splot trzewny (układ nerwowy autonomiczny),
6. opanowanie reakcji naczynioruchowej w obrębie głowy (uczucie chłodu na czole).
Stosowanie treningu autogennego wskazane jest:
* w zaburzeniach psychoemocjonalnych, zaburzeniach zachowania się i w stanach nadmiernego napięcia psychicznego,
* w stanach hipertonii mięśniowej i zaburzeniach mowy,
* w zaburzeniach naczynioruchowych,
* w epilepsji i astmie dziecięcej.
Korzystne wyniki uzyskano również w psychonerwicach lękowych, hiperchondrycznych, obsesyjno-kompulsywnych, psychastenicznych, w nerwicach wegetatywnych, w narkomanii i alkoholizmie. Ad b) stopniowy metodą Jacobsona.
Dotyczy on techniki rozluźniania poszczególnych grup mięśniowych, prowadzącej wtórnie do odprężenia psychicznego. Punkt wyjścia stanowi uświadomienie sobie przez poddającego się ćwiczeniom różnicy między skurczem mięśnia i całkowitym jego rozluźnieniem na przykładzie jednej grupy mięśni, np. agonistów i antagonistów ramienia, następnie przedramienia i ręki itd. W ten sposób przez rozluźnianie i napinanie mniejszych grup mięśniowych ( uogólniony). Równocześnie następuje uwalnianie się od sytuacji lękowych i gwałtownych reakcji emocjonalnych.
Technika ta ma charakter aktywności świadomej i może być stosowana indywidualnie lub grupowo. Ad c) Metoda fizjoterapeutyczna.
Jest to metoda Gerdy Alexander, określana też często jako reedukacyjna. Polega na świadomej regulacji napięcia w poszczególnych grupach mięśniowych drogą odpowiedniej gimnastyki rozluźniającej. Założenia jej zbliżone do zasad postępującej Jacobsona, mają zapewnić człowiekowi jak najbardziej ekonomiczne ruchy, doprowadzając układ mięśniowy do tzw. stanu eutonii (optymalny rozkład napięcia mięśniowego w postawach spoczynkowych, w czasie ruchu i pracy).
W praktyce relaksacyjnej często kojarzy się wybrane elementy z metody Schultza i Jacobsona oraz Alexander dołączając też inne techniki (np. masaż).
Dlaczego już w przedszkolu?
W latach osiemdziesiątych ćwiczenia dla dzieci" F. R. Sawyer i B. Maltby.
Jednakże bardzo niewielu nauczycieli wykorzystuje w swojej pracy z dziećmi ćwiczenia i techniki proponowane przez , ze względu na nieznajomość zagadnień związanych z tym tematem. A jest to świetny sposób zwalczania codziennych napięć i pokonywania problemów życia. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że już małe dzieci podlegają wielu sytuacjom powodującym stresy. Biorą się one z codziennych doświadczeń w przedszkolu, szkole, domu, z kontaktów z rodzeństwem czy rodzicami. Dzieci również mogą odczuwać lęk, który wynika ze strachu przed przemocą, rozbojem, negatywnymi skutkami zanieczyszczenia środowiska… Rodzice, jak i nauczyciele powinni być świadomi faktu, że bardzo wiele dolegliwości dziecięcych, wynika właśnie ze stresu, np. nadwrażliwość, gwałtowność, astma. Często nie stanowi on głównej przyczyny tych dolegliwości, lecz czynnik współwystępujący równolegle z innymi. Należy też zdawać sobie sprawę z tego, iż pozbycie się stresu nie zawsze ma wpływ na usunięcie dolegliwości chorobowych, ale na pewno wpływa na poprawę stanu zdrowia. to jakby zakręcenie kurka i osuszenie umywalki. Po tym czasie człowiek może kierować swoimi reakcjami, a co ważniejsze, jego organizm jest mniej podatny na kolejny stres.
potrafi wyzwolić ekspresję w dziecku lękowym i zahamowanym.
1. powinna być wykonywana przynajmniej jedną godzinę po jedzeniu tak, by spożyte jedzenie zostało przedtem przetrawione.
2. Dzieci w wieku 3-5 lat mogą mieć od 0,5 do 1 godziny zajęć raz w tygodniu. Dzieci w wieku 5-7 lat mogą mieć zajęcia po jednej godzinie dwa razy w tygodniu.
3. Można też wykorzystywać wybrane ćwiczenia jogi, , ćwiczenia oddechowe w różnych częściach dnia lub jako "przerywnik" pomiędzy zajęciami.
4. może być prowadzona indywidualnie lub grupowo. Idealne są grupy 6-10 osobowe (podziału dobrze jest dokonywać zgodnie z aktywnością dzieci).
5. Ubiór dzieci powinien być lekki, wygodny, by czuły się swobodnie.
6. Należy ćwiczyć na kocach (nigdy na twardej podłodze).
7. Dzieci powinny mieć dużo miejsca na swobodne wykonywanie ćwiczeń.
8. Sala powinna być dobrze przewietrzona.
9. Dobrze byłoby, gdyby zajęcia nauczyciele mogli prowadzić parami. Jeden wówczas powinien demonstrować ćwiczenia, drugi zaś pomagać dzieciom. Rola nauczyciela (sugestie)
Program nauczania dzieci dla dzieci" F. R. Sawyer i B. Malty.
Nauczyciel chcący uczyć w przedszkolu. Rola nauczyciela ogranicza się wówczas do pomagania dzieciom w odkrywaniu rozmaitych form walki ze stresem, a także wskazywania sposobu na uzyskanie spokoju wewnętrznego.
Nauczyciel powinien pamiętać, że pomiędzy dziećmi występują istotne różnice. Do każdego należy podejść inaczej, indywidualnie. Nigdy nie należy zmuszać dziecka do przyjęcia określonej pozycji , bez względu na to, jak jest prosta. Każde dziecko różni się w giętkości. Należy być tego świadomym. Nie można też porównywać dzieci z innymi. Należy je zachęcać natomiast do tego, aby zachowywały się i ćwiczyły najlepiej, jak potrafią. Każde dziecko będzie się stopniowo rozwijać, zgodnie ze swoimi potencjalnymi możliwościami. Ćwiczenia .
Ważne jest, by poziom zajęć dostosowywać do wielu dzieci. Dzieci w wieku przedszkolnym powinny wykonywać wyłącznie proste ćwiczenia , np. "Drzewo stoi nieruchomo, dopóki nie zerwie się wiatr i zakołysze nim w tę i tamtą stronę". Należy też mieć na uwadze rozwijanie wyobraźni i słuchu muzycznego. Dzieci uwielbiają powtarzać dźwięki w trakcie wykonywania ćwiczeń ruchowych - naśladujące śpiew ptaka, miauczenie kota, syczenie kobry. Dobrze byłoby, gdyby dzieci miały możliwość wymyślania rozmaitych sygnałów, a także fantazjowania w trakcie prezentowania różnych ćwiczeń. Nauczyciel powinien wykorzystać fantazję dzieci w twórczy sposób, a także zachęcać je do badania ruchu własnego ciała. Informacje powinny być podawane bez zbędnych opisów, gdyż dzieci szybko się znudzą. Można co jakiś czas pozwolić dzieciom na samodzielność działania, dostosowując ich aktywność do umiejętności i poziomu ich wiedzy. Po ćwiczeniach lub inne ćwiczenia, czy zajęcia wyciszające, np. medytacyjne czy artystyczne. Dobrze jest zastosować następujący tok zajęć: aktywność - odpoczynek - aktywność - odpoczynek. Ta kolejność przyczyni się do tego, że dzieci będą na pewno i podatne i chętne do ćwiczeń.
Nauczyciel powinien pamiętać, by sposób jego mówienia był prosty i bezpośredni, głos miły i ciepły, gesty ekspresyjne. Jeżeli będzie cierpliwy, szczery, otwarty, będzie miał pozytywny stosunek do tego, co będzie robił z dziećmi, będzie współuczestnikiem ćwiczeń (nie tylko nauczycielem prowadzącym) i cząstką grupy - dzieci na pewno też polubią ten rodzaj aktywności.
1. Fran Rosen-Sawyer, Bonnie Malty, w przedszkolu, wyd. Interlibro, 1993.
2. Krochmal S., Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo-koncentrujących, PZWL, Warszawa 1979.
3. Grodecka M., Ścieżki jogi, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1998.
4. Bednarz A., Sikorki K., Joga lecznicza jako sposób na zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe, wyd. Bednarz & Sikorki, Wrocław 1991.
5. Kogler A., Joga. Podstawy ćwiczeń fizycznych, Liga Higieny Psychicznej, Jelenia Góra 1990.
6. "Joga i dla dzieci w wieku przedszkolnym" - wyd. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Sieradzu, Sieradz 1995. Irena Świątkowska
Nauczycielka publicznego przedszkola nr 10 w Zduńskiej Woli
Zdjęcia: Bernard Borowy, pochodzą za z zajęć grupy dziecięcej w szkole Joga Żoliborz, Warszawa
