Znaczenie oddechu w jodze. Relacja z wykładu dr. Mukund Bhole. Tymoteusz Onyszkiewicz
środa, 31 lipca 2013
Pod koniec czerwca odwiedził Warszawę DR MUKUND VINAYAK BHOLE - pochodzący z Indii badacz, znawca i nauczyciel jogi. Dr Bhole, jako lekarz, autor wielu prac naukowych i wieloletni dyrektor badań w Instytucie Kaivalyadhama, został uznany za eksperta w dziedzinie pranajamy, czyli technik oddechowych w jodze i uhonorowany tytułem doktora honoris causa w ośrodku badawczym SVYASA Yoga University.
Poznaj, kto w tobie oddycha. M. V. Bhole
Jego wiedza na temat jogi, fizjologii człowieka i wpływu, jaki wywiera joga na ludzki organizm, oparta jest zarówno na klasycznym zgłębianiu i praktyce jogi, jak i na badaniach z wykorzystaniem najnowocześniejszego sprzętu medycznego.Dr Mukund Bhole jest ostatnim żyjącym uczniem wielkiego znawcy i propagatora jogi Swamiego Kuvalayanandy. Z kolei uczniem dr. Bhole jest polski nauczyciel i ekspert w dziedzinie jogi Krzysztof Stec, na którego zaproszenie Mukunda Bhole przyjechał do Warszawy. W trakcie dwóch wykładów dr Bhole przedstawił zarys stworzonego przez siebie systemu jogi o nazwie Anubhava Yoga.
Jednym z podstawowych założeń systemu Anubhava Yoga jest ścisły, podkreślany bardziej niż choćby w popularnym w Polsce systemie Iyengara rozdział praktyki jogi na dwa poziomy: pierwszy z nich jest poziomem ciała, poziomem materii (prakriti), drugi - to poziom ducha (purusza).
Poziom pierwszy obejmuje praktyki skupiania uwagi na własnym organizmie, na jego fizjologii i ewentualnych patologiach. W obrębie zainteresowań poziomu pierwszego znajdują się także zagadnienia z dziedziny psychologii, czyli uwarunkowania, działania i anomalie ludzkiej psychiki. Jako że poziom ten dotyczy zjawisk, które można zamknąć w granicach biologii, czyli podlegających doświadczeniom empirycznym znalazł się od w dziedzinie nowoczesnych badań naukowych.
Poziom drugi systemu Anubhava Yoga, chociaż wiąże się z umysłem i intelektem jako podmiotami uświadamiającymi sobie doznania, jest poziomem transcendentnym. Praktyka jogi na poziomie ducha jest w dużej mierze praktyką filozoficzną, związana z samopoznaniem, wyzwoleniem i przygotowaniem do śmierci, czyli do przejścia wewnętrznej, duchowej istoty do innego ciała lub oderwania się jej od koła wcieleń.
Idea symbolicznego rozdzielenia w jogicznej praktyce (lecz nie w jogicznej teorii) sfery ciała i sfery ducha związana jest z tą tradycją jogi klasycznej, która opiera się na hatha jodze i tantryzmie. Według nich uzyskanie kontroli nad ciałem i "ożywiającymi" je energiami oraz przywrócenie ciału właściwej mu równowagi energetycznej to wstęp do połączenia się z "odnalezionym" w umyśle duchowym, boskim aspektem. "Cielesna", czy też praniczna energia żeńskiego pierwiastka Śakti, uśpiona w ludzkim ciele pod postacią wężowej energii Kundalini połączyć się musi w "boskich zaślubinach" z duchową energią pierwiastka męskiego reprezentowanego przez Boga Siwę.
Terapia za pomocą jogi
Metoda jogi stworzona przez dr. Mukund V. Bhole jest zatem czymś w rodzaju narzędzia terapeutycznego, a na wyższym etapie rozwoju świadomości staje się ona drogą wiodącą do poznania tajemnicy jaźni. Pierwszy poziom jogi, ten, który związany jest z ciałem biologicznym ma na celu, jak już było wspomniane, pracę nad powrotem do psychofizycznej równowagi.
Praca na tym poziomie, a zatem w sferze materii (prakriti), opiera się na pięciu założeniach:Pierwsze to praca bezpośrednio z ciałem i dotyczy ona głównie na mięśnie szkieletowe, mięśnie twarzy oraz te, ulokowane wewnątrz ciała.
Drugie to praca nad oddechem, czyli obserwacja i kontrola procesu oddychania
Trzecie to praca nad psychiką, głównie nad emocjami i nieświadomością
Czwarte założenie to praca nad rozwojem intelektualnym
Piąte polega na pracy nad jakością życia.
Jednakże bez względu na to, czy praktyka jogi odbywała się na poziomie ciała, czy na poziomie ducha "miejscem" tej pracy, w pewnym sensie "tym, co pracuje" jest ludzka psychika. Podczas swego wykładu dr. Bhole pracę z "ciałem psychicznym" podzielił na dwa aspekty: zewnętrzny i wewnętrzny.
Aspekt zewnętrzny to odziaływanie umysłu na system motoryczny i mięśniowy, aspekt wewnętrzny to pogłębione wnikanie w sferę świadomości i nieświadomości oraz kontrola nad emocjami. Podczas wykładu dr. Bhole przed przedstawił podział ludzkiego mózgu na trzy części nawiązujące do jego ewolucji: pozbawiony świadomości opierający się wyłącznie na instynkcie "mózg gadzi", który odpowiada za podstawowe procesy życiowe, "mózg ssaków" łączący instynkt z samoświadomością (ta część mózgu związana jest ze sferą emocjonalną człowieka) i "mózg ludzki", który implikuje obecność intelektu. Praca nad oddechem wpływa bezpośrednio na najniższe poziomy mózgu czyli na "mózg gadzi" i "mózg ssaków" z pominięciem sfery intelektualnej. Oznacza to, że wpływ ćwiczeń jogi dotyczy podstawowych struktur biologicznej natury człowieka.W jodze zatem następuje proces przywracania równowagi organizmu u samego źródła jego funkcjonowania.
Obserwacja i doświadczanie oddechu
Najistotniejszą rzeczą w metodzie zaproponowanej przez dr. Bhole jest doświadczenie ruchu oddechowego i zrozumienie roli, jaka ruch ten pełni w organizmie. Doświadczenie oddechu jest wiedzą, którą może zdobyć każdy i to bez większego trudu, wystarczy bowiem przykładając dłonie do swojego ciała "wsłuchiwać się" w swój oddech i "odczuwać go" na poziomie zmysłów. Ważne jest, aby dłonie przykładać do tzw. "miejsc oddechowych". Stymulowanie owych miejsc umożliwia stymulowanie odpowiednich obszarów mózgu.Dr. Bhole wyróżnił dwanaście "miejsc oddechowych" znajdujących się na ludzkim ciele - cztery miejsca na trzech poziomach. Pierwsze "miejsce oddechowe" znajduje się na wysokości mostka, drugie na kręgosłupie na tej samej wysokości, dwa pozostałe po dwóch stronach tułowia, pod pachami, również na tej samej wysokości. Pierwszy poziom to poziom czakry Anahata. Piąte "miejsce oddechowe" znajduje się nad pępkiem, szóste na kręgosłupie na tej samej wysokości i dwa pozostałe również na tej samej wysokości, po dwóch stronach ciała, nad biodrami.
Jest to poziom czakry Manipura. Dziewiąte "miejsce oddechowe" znajduje się poniżej pępka, dziesiąte - na plecach w okolicach krzyża i dwa pozostałe, analogicznie po dwóch stronach, na biodrach. Jest to poziom czakry Swadhiszthana.
Dłonie należy kłaść "symetrycznie" na każdym poziomie np. jedna dłoń z przodu, druga z tyłu lub obie dłonie pod pachami czy na biodrach - można wówczas dokładnie poczuć i śledzić ruch oddechu. W niektórych miejscach będzie on lepiej odczuwalny, tak, jak w okolicach przepony, w innych mniej, tak jak w okolicach kręgosłupa, jednakże intensywność odczuć związanych z oddechem jest kwestią doświadczenia.
Oddech wypełnia całe ciało fizyczne człowieka od jego centrum, od płuc i przepony po końce palców i całe ciało odczuwa jego wpływ. Metoda dr. Bhole różni się zdecydowanie od systemu Iyengara, który uważał, że w pranajamie mogą być wykorzystane tylko nozdrza, jamy i przegrody nosowe, tchawica, płuca i przepona, bo tylko one zdolne są w pełni odbierać i odczuwać pranę. Ruchy oddechowe są bezwysiłkowe i z zasady nie są wolicjonalne. Oznacza to, że wykonuje się je automatycznie, choć oczywiście oddech można stymulować i kontrolować przy pomocy woli.
Dr Bhole, opisując zachowanie się ciała podczas procesu oddychania posłużył się metaforą kwiatu - ciało ludzkie podczas wdechu otwiera się niczym płatki kwiatu oświetlanego przez promienie słońca, podczas wydechu zamyka się jak kwiat o zmroku. Proces "otwierania się" i "zamykania" ciała podczas wdechu i wydechu przenosi się do umysłu. Umysł również "otwiera się" i "zamyka" znajdując tym samym drogę do medytacyjnego skupienia i wewnętrznej równowagi.
Podczas praktyki pranajamy ciało staje się polem obserwacji tego, jak zachowuje się nasz oddech, jak reagują mięśnie czy są spięte, czy rozluźnione, jak reaguje umysł. Obserwację te można prowadzic nieznacznie zmieniając układ ciała np. unosząc jedna rękę do góry, przechylając się i rozciągając jeden bok razem z mięśniami karku i szyi lub wykonując powolne skręty tułowia. Można tez w trakcie obserwacji oddechu wykonywać bardziej skomplikowane asany, istotne jest tylko to, by ciało pozostawało w komfortowej pozycji.
Eliminowanie destrukcyjnego stresu
Głównym celem, jaki postawił przed sobą dr Mukund V. Bohle, tworząc system Anubhava Yoga jest walka ze stresem. Stres jest niezbędną częścią życia i człowiek odczuwa go już od chwili, gdy w lonie matki wykształci mu się system nerwowy. Stres jest ważnym elementem pozwalającym na lepszą adaptację do środowiska. Celem odczuwania stresu jest rozwój a także kontrola zagrożenia i unikanie negatywnych bodźców z otoczenia. Jednak zdarza się, że odczuwany stres zaczyna być zbyt silny, gdy powoduje ból, dezorganizację egzystencji i w końcu jej destrukcję. Jest to przejaw złej adaptacji organizmu oraz symptom zaburzeń w pracy mózgu i w całym systemie nerwowym - taki stres należy eliminować.
W sytuacjach stresowych właściwy przepływ oddechu (prana) jest zaburzony bądź zablokowany, należy zatem przywrócić mu odpowiedni rytm i intensywność. Emocje powodują przyspieszenie oddechu, regulacja oddechu emocje hamuje. Ćwiczenia oddechowe w połączeniu z asanami mają na celu odblokowanie miejsc, gdzie przepływ oddechu (prany) jest zatrzymany bądź zaburzony. W technikach jogi Iyengara ważne są skomplikowane, niemal gimnastyczne asany, dr. Bhole kładzie nacisk na codzienną, regularną praktykę ćwiczeń oddechowych, które można wykonywać w każdej wolnej chwili.
Praca nad eliminowaniem destrukcyjnej "odmiany" stresu to wykonywanie określonych ćwiczeń oddechowych i "medytacja nad oddechem" oraz "w rytm oddechu". Śledzimy oddech już od momentu, gdy powietrze "ociera się’ o górną wargę i gdy "dotyka" naszych nozdrzy. Dr. Bhole przedstawiając ten aspekt nawiązywał do tradycji swara jogi i Swarodaya Vijnany, starożytnej nauki o przepowiadaniu zdrowia i innych wydarzeń z obserwacji przepływu swary - prany biegnącej trzema głównymi kanałami energetycznymi (nadi) idą, pingalą i suszumną. Uważnie śledzimy oddech, odczuwając i obserwując, jak rozchodzi się w ciele. Miejsca, na których szczególnie koncentruje się nasza uwaga poprzez połączenia nerwowe, pozytywnie stymulują odpowiednie miejsca w mózgu.Z "obserwacji" oddechu umysł przechodzi w stan medytacji.
Metoda Anubhava Yoga dr. Mukundy V. Bhole to praca nad otwieraniem, a także oczyszczaniem zablokowanych obszarów ciała i poprzez ciało otwieraniem zamkniętych obszarów świadomości. Jej transcendentnym celem jest - co często podczas wykładów podkreślał dr. Bhole - odpowiedzenie sobie na pytanie dotyczące tożsamości i charakteru naszej jaźni, naszego ja, czyli: kto w nas oddycha? Rozwiązanie tej zagadki stanie się rozwiązaniem zagadki każdej indywidualnej podmiotowości.
Relacja z wykładów wygłoszonych w Warszawie, 28 czerwca 2013 r
Tymoteusz Onyszkiewicz
Tekst ukazał się w czasopiśmie "Czwarty Wymiar" nr 8/2013.Dziękujemy za wyrażenie zgody na przedruk.
