Asana - charakterystyka odsłownikowa, interpretacje. część I. Konrad Kocot
wtorek, 1 sierpnia 2006
Przekonanie o tym, że opanowanie świadomości nie jest możliwe bez opanowania ciała, dało podstawę do wszechstronnego rozwoju rozmaitych praktyk, mających dopomóc w osiągnięciu tego celu. Jedną z takich praktyk jest asana...
Słowo asana wywodzi się od pierwiastka czasownikowego "äs" oznaczającego według słownika Grassmana:- siadać, usadawiać się /na siedzeniu/,
- usiąść przy /przedmiocie lub osobie/,
- siedzieć spokojnie. Wydaje się, że należy tu wskazać na związek z dwoma czasownikami wywodzącymi się od tego samego pierwiastka, a wskazującymi na pewne specyficzne aspekty siedzenia:
- äs + upa = siedzieć oczekując kogoś; siedzieć na stronie; pozostawać, trwać, czcić, składać ofiarę bogom;
- äs + pari / - ni - usiąść nisko tuż przy, z czcią/ = siedzieć naokoło kogoś, czcić w spokojny sposób.
Formy powstałe od pierwiastka "äs" używane były zazwyczaj w kontekście siadania, przysiadania się w jakimś określonym celu, zazwyczaj połączonym ze wspólną recytacją świętych hymnów lub odprawianiem ofiary. Słowo asana jest używane w wielu znaczeniach. Böhtlingk i Roth podają cztery podstawowe:
1. siedzenie, usadowienie się, sposób i rodzaj siedzenia tworzący część składową ośmioczłonowej ascezy;
2. zatrzymanie się /w wyprawie wojennej/, rozłożenie obozu;
3. przebywanie, mieszkanie;
4. siedzenie, siedzisko, miejsce/ Początki asany, jako specyficznego sposobu siedzenia, sięgają najprawdopodobniej cywilizacji Doliny Indusu. Odkryto ponad dwa tysiące terakotowych pieczęci, pochodzących z tego okresu, wśród których kilka przedstawia postacie siedzące w typowej pozycji jogicznej.
Eliade przytacza za sir Marshallem opis jednego z wizerunków utożsamianego z prototypem Siwy. "Bóg o trzech twarzach siedzi na niskim tronie indyjskim w charakterystycznej pozycji jogina, ze skrzyżowanymi ze sobą nogami, stykającymi się piętami i z wielkimi palcami nóg zwróconymi ku dołowi…".
Hauer przypuszcza, że początków asany należy upatrywać w sposobach siedzenia w trakcie ofiary, związanych głównie z kultem Somy i Agniego. W hymnach Rigwedy zaleca się często, aby kapłani zasiedli wspólnie w celu zanoszenia prośby do bóstwa, wychwalania lub dziękowania bogom czy też recytacji hymnów w innych celach /np. RV. VIII. 33.1, RV.I.22.8, RV.IX.104.1, RV.III.31.5-9/. Hauer zwraca także uwagę na siedzisko Wiwaswata /sadana/, o którym jest mowa m.in. w RV.I.531, RV.III.34.7, RV.X.75. 1-3. Siedząc na nim radowali się bogowie, a wieszczowie mogli się wznieść do owego niebiańskiego siedziska w natchnieniu poetyckim.
Gharote podaje, że w Rigwedzie nie używa się słowa asana bezpośrednio na oznaczenie pozycji siedzącej. Istnieją jednak słowa oznaczające specyficzne sposoby siedzenia, np:- mitajnu /RV.VII.95.4, RV.III.59.3/ oznacza pozycje skrzyżną,
- abhijnu /RV.I.37.10, RV.III.39.5, RV.VII.2.4/ oznaczasiedzenie na palcach z kolanami wzniesionymi jak w utakätäsana. Inne sposoby siedzenia wymienione w Rigwedzie, to jak podaje Hauer:
- upa-ni-sad siedzenie nisko tuż przy, z czcią. /od czasownikatego utworzono później słowo Upaniszada/. Ciche, spokojne, wyczekujące siedzenie przed i w czasie ofiary było sposobem wywoływania ekstazy wyższym niż prymitywne, dzikie tańce i przygotowywało ekstazę późniejszych joginów siedzących nieruchomo godzinami;
- uttänapad /RV.X.72/, który "…jest w istocie niczym innym
-jak pozycją embrionalną, występującą od dawna w déksä /inicjacji kapłańskiej/, kiedy to wyświęcany na kapłana uginał nogi, kierując je ku górze, przyjmując pozycję embriona. Pozycja ta jest znana z późniejszych bramińskich praktyk ascetycznych /tapas/ jako uttänakürmaka i uttänakürmäsana…".
Ważność siedzenia dla wedyjskich praktyk ekstatycznych jest widoczna jeszcze wyraźniej w Atharwawedzie, np. X.1.39, XIX.41. XV księga Athaarwawedy jasno wskazuje, że siedzenie niezależnie od rytuału ofiarnego, było ważnym ćwiczeniem Wratjów - poprzedników joginów, zapewniającym zdobycie potężnych mocy z panowaniem nad bogami włącznie, np. XV.3.
Najstarsze Upaniszady - jak podaje Gharote - milczą na temat asany. Pierwsza wzmianka pojawia się w Upaniszadzie Śwetaśwatara II.8-10 i dotyczy terminu asana, rozumianego dwojako:- miejsce, jakie powinno się wybrać do praktyki - m.in.czyste, wolne od ognia, dymu, wody, wiatru, gdzie nic nie rozprasza umysłu ani oczu /II.10/;
- sposób siedzenia - zaleca się zachowanie symetrycznościpozycji siedzącej, utrzymując klatkę, szyję i głowę prosto/II.8/. O wiele bogatsze w informacje na temat asany od upaniszad klasycznych są upaniszady jogiczne. Digambarji i Sahai podają, że termin asana w tych tekstach występuje w sześciu znaczeniach.
1. siedzisko - wykonane najczęściej z wełny, trawy skóry jelenia lub tygrysa. Według tekstu Upaniszady Triskhibrahmana - asana to drewniane siedzenie dwa razy szersze niż dłuższe, pokryte trawą, skórą czarnego jelenia itp. /TSM 90-91/;
2. pozycja - teksty wymieniają różną liczbę pozycji, np. Yogatattra cztery /sieddha, padma, simha, bhadra/, Śandilja - osiem, zaś Darsana dziewięć. W tekście tym podaje się że osoba, która opanuje asanę /äsanajaya/ zapanuje nad trzema światami oraz oczyści wewnętrzne kanały /nädé/;
3. prawdziwa wiedza, jaka pojawia się po osiągnięciu stanu w którym umysł /manas/ zaprzestał działalności, a świadomość jogina rozpuściła się w najwyższym atmanie /paramätman/. Stan ten nosi nazwę amanaskayoga /MBU II 5/;
4. stan umysłu, w którym istnieje nieprzerwana medytacja nad brahmanem /brahmacintana/. Jest to szczęśliwość /sukha/ sama w sobie, wypierająca z umysłu wszelkie światowe radości /TBU 15, 25/;
5. pozycja stymulująca rdzeń kręgowy do wytwarzania wewnętrznych bodźców i odczuć. Jest ona jednym z trzech środków do uzyskania kontroli nad wewnętrznymi funkcjami organizmu /samérajaya/ /YKU I 2,4/;
6. stan, w którym jest się wolnym od wszystkich rzeczy /sarvavastunyudäsinabhäva/ /TSM 29/. W tekście Mahabharaty znajdują się liczne opisy asany jako pozycji siedzącej, szczególnie zaś w Śantipaarwan /Adhyaya 237, 241, 317/. Gharote podaje, że spośród dwunastu rodzajów jogi wymienionych w Mahabharacie, w dwóch bezpośrednio jest mowa o asanie jako o pozycji siedzącej:
- desayoga,
- upäyoga, Według tekstu Bhagawad Gity /6.11/ asana to nie za wysokie i nie za niskie siedzenie nakryte skórą jelenia, suknem lub trawą kusa. Dalej następuje opis sposobu siedzenia /6.13/ i medytacji /6.12, 14/.
W Mokszadharanie znajdują się zalecenia aby praktykować w jaskiniach górskich, samotnych świątyniach, opuszczonych domach lub u podnóży drzew. Najkorzystniejsza porą do praktyki są godziny przed i po północy.
Bogatej wiedzy na temat asany dostarczają Purany, które jako całość powstały już po ukształtowaniu się jogi jako systemu filozoficznego, chociaż niektóre poglądy czy też wątki w nich przedstawione sięgają nawet czasów wedyjskich. Rozdziały poświęcone jodze znajdują się w wielu Puranach, niezależnie od ich przynależności sekciarskiej. Liczne poglądy na jogę, zawarte w tych tekstach, różnią się od poglądów przestawionych w Jogasutrach. cdn.
Konrad Kocot
