Co przekazują Jogasutry Patańdżalego? Lesław Kulmatycki
czwartek, 12 marca 2009
(…) Kim był Patańdżali? Z tym jest wielki problem. Wg Georga Feurersteina, autora Encyclopedic Dictionary of Yoga (Encyklopedycznego słownika jogi), prominentnych osób w filozofii Indii o imieniu Patańdżali było kilku. Problem polega na tym, który z nich był autorem Yoga sutr.
Jednym z nich był autor "Ośmiu lekcji gramatyki", żyjący w II wieku p.n.e. Innym był Patańdżali, autor Nidanasutr (pracy na temat rytuałów wedyjskich). Wprawdzie w indyjskiej tradycji utrzymuje się, że gramatyk i autor sutr o jodze to jedna i ta sama osoba, to jednak zdania znawców przedmiotu są podzielone. (…)
Wykład prof. Lesława Kulmatyckiego dla Akademii Życia we Wrocławiu.W czerwcu 1977 roku odszedł w wyniku wypadku samochodowego jeden z najwybitniejszych indianistów polskich, największy z polskich specjalistów w dziedzinie filozofii indyjskiej, liczący się nie tylko w kraju tłumacz sanskrytu, komentator i interpretator jogi. Ale przecież nie zginął całkiem. Pozostawił sens i wartość swego życia, pozostawił okruchy nadziei, pozostawił satwiczny oddech filozofii indyjskiej.
Tak pisał o polskim autorze Klasycznej jogi indyjskiej jeden z jego uczniów. Oddaję hołd wielkiemu tłumaczowi na polski, który dla mnie był swoistym wyzwaniem. Miałem również możliwość w latach 70-tych spotkać doktora Leona Cyborana we Wrocławiu. Rozmawialiśmy o Patańdżalim. Była to dziwna rozmowa, trochę na owe czasy nierealna, choć po pewnym czasie prawie wszystko co było prawie 30 lat temu wydaje się właśnie takie, nierealne. Jedna z najważniejszych moich książek, to "Filozofia jogi, próba nowej interpretacji" Leona Cyborana. Mam ją od roku 1974.
Patańdżali, kim był? Z tym jest wielki problem. Wg Georga Feurersteina, autora Encyclopedic Dictionary of Yoga (Encyklopedycznego słownika jogi), prominentnych osób w filozofii Indii o imieniu Patańdżali było kilku. Problem polega na tym, który z nich był autorem Yoga sutr. Jednym z nich był autor "Ośmiu lekcji gramatyki", żyjący w II wieku p.n.e. Innym był Patańdżali, autor Nidanasutr (pracy na temat rytuałów wedyjskich). Wprawdzie w indyjskiej tradycji utrzymuje się, że gramatyk i autor sutr o jodze to jedna i ta sama osoba, to jednak zdania znawców przedmiotu są podzielone. Niektórzy utrzymują, że Patańdżali, autor Yogasutr mógł żyć w II wieku n.e. tak więc niemożliwym byłoby, aby był też autorem działa o gramatyce. Tak więc co do autorstwa sutr o jodze, to nadal nic pewnego Najczęściej tradycja indyjska wspomina o tym, że pierwszy nauczyciel jogi był inkarnacją Ananty ("Nieskończonego", jedno z imion Wisznu, boga hinduizmu wspomnianego w eposie Mahabharata) lub Shesha ("Przypominający", również imię boga).
Według mitologii indyjskiej Ananta bardzo chciał uczyć jogi na Ziemi i dlatego zstąpił z Nieba prosto na dłoń (anjali) kobiety o imieniu Gonika. Ananta miał duże predyspozycje do filozoficznego ujmowania jogi i w związku z tym z czasem otrzymał niezbyt prawdziwy przydomek "ojca jogi".
Patańdżali jedynie był kompilatorem i kodyfikatorem aktualnej wówczas wiedzy na temat jogi. Nadał jej filozoficzny wymiar, w związku z tym mogła konkurować z innymi szkołami myślowymi ówczesnych Indii. Ten okres w rozwoju jogi przed Patańdżalim określany jest jako epicka lub przedklasyczna joga i związana jest głównie z Upaniszadami i Mahabharatą. Od Patańdzalego zaczyna się okres jogi klasycznej i trwający do ok. 1900 r. Okres jogi postklasycznej. Po tym okresie mówimy o jodze współczesnej.
O czym mówią Jogasutry?
Generalnie o jodze, a w szczegółach o czterech aspektach jogi.
Całość Jogasutr podzielona jest na cztery księgi (pada) a raczej części, gdyż całość jest dość skondensowaną książeczką o 195 sutrach.
Księga pierwsza: o samadhi, czyli skupieniu
Księga druga: o sadhanie, czyli drodze dojścia [do jogi]
Księga trzecia: o wibhuti, czyli nadludzkich mocach [jogi]
Księga czwarta: o kajawalji, czy absolutnej wolności [jedyności]
Od strony filozoficznej, Jogasutry przyjmują doktrynę prawa moralnego gdzie czyn (kriya lub karman) wywołuje określone skutki (prawo karmana). W konsekwencji wiąże się to z doktryną reinkarnacji, czyli ponownego wcielania się dusz po śmierci ciała, nazywana też jako metempsychoza (wędrówka dusz). Celem takiego procesu w świetle jogi jest rozwój duchowy (jatyantaraparinama) oraz wyzwolenie się duszy z konieczności kolejnych wcieleń. Powyższa wizja ewolucji przyjmowana jest prawie przez wszystkie koncepcje indyjskie.
Zanim bliżej przedstawię każdą z nich, chciałbym wskazać na kilka istotnych przy ich interpretacji założeń.
* Jogasutry są wyrażone poprzez bardzo oszczędne zdania lub niekiedy pojedyncze wyrazy, gdzie nierzadko zamiast podmiotu jest zaimek, rzadko występuje czasownik.
* Jogasutry w związku z powyższym są mało precyzyjne. Odnosi się wrażenie, że pisane były przez kogoś, kto w maksymalnym skrócie dokonał notatki dla osób dobrze zorientowanych. Stąd konieczność subiektywnej interpretacji.
* Jogasutry roją się o terminów technicznych czy hermetycznych. I. O samadhi, czyli skupieniu (51 sutr)
Atha yoganusasanam, to pierwsze słowa Jogasutr, oznaczają 1.1. "nauczanie jogi". W dalszej kolejności: 1.2. "joga - powściągnięciem zjawisk świadomościowych", 1.3. "wtedy stan wiedzy w swojej naturze". W tej księdze mowa jest przede wszystkim o pięciu grupach zjawiskach świadomościowych, które wymienia Patańdżali, to: miary poznawcze, wypaczenia, fantazjowania, sen i przypomnienia.(1.6.). Ta pierwsza grupa to: naoczność, poznanie rozumowe i przejęcie poznania. Drugie to wypaczenia, czyli błędne poznanie nie oparte na naturze rzeczywistości. Trzecia grupa, to fantazjowanie, czyli poznanie pozbawione rzeczywistości a powstałe w następstwie słów. Czwarta grupa to sen (rzutujący na stan świadomości), a piąta, to przypomnienia, czyli narzucający się doświadczony przedmiot czy zjawisko. Cała ta rozmaitość przejawiania się zjawisk świadomościowych wymaga ogarnięcie i "przebicie się" przez nie. Pomocne w tym jest skupienie uwagi, które może przebiegać w różnej formie i które może być wsparte przez wrodzone tendencje lub wiarę. W tej księdze wymienione jest też 10 przeszkód, które utrudniają skupienie. Wymienione są też najważniejsze symptomy tego rozproszenia oraz wskazówki przeciwdziałania im (oddechy, bezpragnieniowość, doświadczenie przeżycia, beztroska, relaksacja itp.). W rezultacie powinno pojawić się "podadnięcie w stan rzeczy" (prajna) - poznanie prawdy, poprzez osiągnięcie sabijah samadhi (skupienie z zalążkiem) i w dalszej kolejności nirbija samadhi (skupienie bez zalążka). To jest początkiem tego, aby być wyzwolonym (mukta) i samotnym (kevala).
II. O Sadhanie, czyli ścieżce jogi (55 sutr)
Sadhana, to droga jogi, postępowania na tej drodze, działania na tej drodze. Najważniejszymi wymiarami jogi działania, czyli krijajogi jest asceza, medytacja i koncentracja na Ishwarze (najwyższym mistrzu). Również tutaj przy tej praktycznej ścieżce podane są najważniejsze utrudnienia. Należą do nich niewiedza, świadomość "jestem", pragnienia (w kierunku doznawania przyjemności), awersje (od doznawania przykrości), przywiązanie. To tworzy "korzenie" karmana. Z kolei to powoduje skutek, dalsze wcielenia....
Jedną z najważniejszy prac do wykonania jest rozwianie niewiedzy (avidyi). Gdy jej nie ma, wówczas pojawia się jedyność w relacji "widz-przedmiot widzenia". Środkiem do jej usunięcia jest poznanie rozróżniające (7 stopni wymienionych przez Patańdżalego) oraz astanga joga, czyli ośmioraka ścieżka jogi. Na nią składają się: jama, nijama, asana, pranajama, ptatjahara, dharana, dhjana, samadhi.
III. O Wibhuti, czyli nadludzkich mocach (55 sutr)
W konsekwencji sadhany, sadhaka, czyli jogin doświadcza określonych energii i mocy, które są wynikiem praktyki. Szczególnie dotyczy trzech ostatnich członów sadhany, czyli dharany, dhjany i samadhi. Tu autor określa je jako sanjama (ściągnięcie, trójka w jednym).
Księga trzecia koncentruje się na wymieniu tych mocy, które odnoszą się w większości do intuicyjnej części świadomości (buddhi).
Wymienia:
poznanie przeszłości i przyszłości (atita-anagata-jnanam),
poznanie mowy wszelkich istot (sarva-bhuta-ruta-jnanam),
poznanie poprzednich wcieleń (purva-jati-jnanam),
poznanie cudzej świadomości (para-citta-jnanam),
poznanie umiejętności bycia niewidzialnym (antar-dhanam-jnanam),
poznanie kresu życia (aparanta-jnanam),
osiągnięcie mocy (balami) poprzez życzliwość (maitri),
poznanie subtelnego i oddalonego (suksma-vyavahita-viprakrsta-jnanam),
poznanie wszechświata (bhuvan-jnanam) poprzez koncentrację na słońcu, księżycu, gwiazdach, częściach ciała itp.,
poznanie sposobów panowania nad sobą (ciało fizyczne, głód, pragnienie, bólem, zmysłami, przemieszczanie się w przestrzeni itp).
Autor pisze, że jest dwojaka natura mocy, są pozytywne i negatywne. Gdy sattva (egzystencja) osiąga czystość, to następuje jedyność (kajwalia).
IV. O Kajwalii, czyli absolutnej wolności (34 sutr)
Nadludzkie moce, które wymienione były w księdze trzeciej osiąga się nie tylko poprzez fakt narodzin, ale również z pomocą leków, zaklęć, ascezy i skupienia. Jednak tylko ten rodzaj zabiegów, który pozbawiony jest złoża karmicznego ma szansę doprowadzenie do celu. Zabiegi te nie mogą przynosić skutków (wasany). Gdyż tam gdzie nie ma przyczyn nie ma również skutków. Nie jest to jednak proste, gdyż wszystko ma naturę gun (komponent rzeczywistości). Są zjawiska i rzeczy realne i są nierealne (maya). To jest rozdźwięk - rozdzielność (vivikta). Część znany, a część nie. Jest widz i jest przedmiot widzenia. Gdy ustaje rozdzielność pojawia się kajwalia.
Dzięki wieczności poznania przedmiot poznania staje się nikły, jak robaczek świętojański w przestworzu, pisał Wjasa, jeden z komentatorów Jogasutr.
Ślepy przedziurawił klejnot
[Kaleka] bez palców go nanizał
Bezszyjny go nałożył
Niemy go wychwalał
S.Radhakrishnan
Lesław Kulmatycki
Tekst pochodzi ze strony: www.akademiazycia.pl
Tekst powstał jako scenariusz wykładu prowadzonego dla Akademii Życia we Wrocławiu w 2002 r.
Tekst jest zapisem wykładu, bez korekty językowej
O autorze:
Lesław Kulmatycki, nauczyciel jogi od 31 lat, dr hab. profesor nadzwyczajny Katedry Humanistycznych Podstaw Kultury Fizycznej Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Jogę studiował w Instytucie Jogi Kaivalyadhama w Indiach i aszramach Satyanandy w Australii. Studia z zakresu kultury fizycznej, filozofii, etyki, psychologii i psychoterapii. Autor prac naukowych o relaksacji i jodze oraz książek: "Classical Yoga Manual", "Stres, joga relaksacja", "Trening relaksacyjny jogi i jego recepcja" "Joga dla zdrowia", "Stres i joga", "Lekcja relaksacji", "Joga nidra". Obecnie kieruje jedynymi w Polsce Podyplomowymi Studiami Technik Relaksacyjnych oraz przygotowuje Podyplomowe Studia Jogi. Współpracuje m.in. z Akademią Życia, Pracownią Łagodzenia Stresu oraz Stowarzyszeniem Trenerów i Praktyków Relaksacji "Przestrzeń".
