VINYASA w jodze. Rozważania na temat logiki sekwencji według przekazu Pattabhi Joisa i BKS Iyengara. Cześć I. Katarzyna Pilorz

Ostatnimi czasy słowo Vinyasa robi ogromną karierę. Zwłaszcza w połączeniu ze słowem joga. Kojarzy się z atrakcyjną, bo dynamiczną formą jogi obiecującą swoim adeptom potężny zastrzyk pozytywnej energii, smukłą sylwetkę i inne pożądane z perspektywy człowieka Zachodu korzyści. Dla osób wnikliwszych słowo to odsyłać będzie do metody Pattabhi Joisa nazywanej Ashtanga Jogą. I na tym skojarzenia w szerszej świadomości się wyczerpują. W tym artykule chciałabym przedstawić szerszy kontekst dla rozumienia tego kluczowego w praktyce hatha jogi pojęcia.

Nie ukrywam, że wywód ten zmierzać będzie do rozbicia powszechnego - wąskiego pojmowania vinyasy. Ponadto chciałabym przy tej okazji przeanalizować swoistą ewolucję, jaką przeszło podejście Iyengara do praktyki vinyasy. Mam nadzieję, że artykuł ten naświetli podstawowe różnice między podejściem Iyengara i - wywodzącym się od Krishnamacharii - propagowanym współcześnie przez Pattabhi Joisa.

"Vinyasa"

Zacznijmy od źródłosłowu. Słowo "vinyasa" składa się z dwóch części posiadających odmienne znaczenia: "vi" i "nyasa". "Vi" oznacza rozdzielanie, rozłączanie a "nyasa" - układanie (na miejscu), wkładanie. A zatem cały wyraz "Vinyasa" oznacza rozdzielenie na składowe i ułożenie w określonym porządku. Światło na kontekst, w jakim ten wyraz występował w tradycji indyjskiej rzucił kiedyś Faeq Biria (doświadczony nauczyciel z Paryża, "Ojciec Chrzestny" polskiej jogi Iyengara) poprzedzając pierwszy intensywny warsztat jogi w Wiśle (2000 r) wykładem na temat vinyasy. O ile dobrze pamiętam - powiedział wtedy, że w filozofii indyjskiej, która dość ściśle była związana z religijnością hinduską słowo to oznaczało sekwencję rytualną związaną z jakimś porządkiem obrzędów. Do użycia zaś w kontekście filozoficznym ponoć weszło z jubilerstwa - gdzie oznaczało układanie szlachetnych kamieni w oprawę i tworzenie w ten sposób biżuterii.

Ashtanga Vinyasa

Jak widać vinyasa jest układaniem czegoś w sekwencję, jeśli zaś weźmiemy pod uwagę, że tym czymś ma być jakaś czynność - praktyka jakiegoś rodzaju to okaże się, że vinyasą jest tworzenie algorytmu działania. Sam BKS Iyengar w swoim artykule poświęconym vinyasa jodze dostrzega pewną fundamentalną własność algorytmu - po wykonaniu jego części pojawia się nowa jakość, dyspozycja świadcząca o gotowości do przejścia do następnego etapu.

W tym sensie zauważmy, że vinyasę stworzył Patandżali pisząc o ośmiostopniowej ścieżce jogi. Żeby przystąpić do praktyki asan potrzebne są kwalifikacje moralne, czyli przestrzeganie yam i niyam. Z kolei asana jest etapem przygotowującym do pranayamy, a ta do wycofania zmysłów (pratyahara) itd. Adept jogi nie będzie gotowy do ćwiczeń oddechowych, jeśli wcześniej nie przejdzie intensywnego treningu w asanach. Trening ten nie tylko przygotowuje ciało - otwiera je, ale również poprzez ciało oddziałuje na umysł - pomaga w wyciszeniu i koncentracji, wysubtelnia wewnętrzne postrzeganie.

Szczególnie u Iyengara widać jak metodyczne jest poruszanie się z jednego szczebla jogi na drugi (ale również Pattabhi Jois podkreśla pierwszeństwo asany przed pranayamą). Do tego stopnia, że regularna i prawidłowa praktyka na szczeblu niższym spontanicznie wprowadza adepta jogi na następny stopień. W Punie (RMIYI) w sierpniu 2006 byłam świadkiem wykładu Gity Iyengar (córki Iyengara obecnie przekazującej nauczanie ojca), w którym podkreśliła, że wszelkie bardziej zaawansowane praktyki nie są sterowane przez intelekt. Na etapie, na którym uczymy się przechodzić po kolejnych szczeblach jogi wzwyż, nie ma czegoś takiego jak decyzja o tym, że zaczynamy teraz praktykę dharany np. na punkcie poniżej pępka. W efekcie takiej decyzji, co najwyżej będę sobie wyobrażać, że tę praktykę wykonuję. Natomiast, jeśli z oddaniem wykonywać będę asany, np. Siavasanę, nie tylko spontanicznie pojawi się oddech pranayamiczny, ale też jakby wymykając się spod kontroli intelektu umysł sam znajdzie drogę do punktu pod pępkiem. Zaś odkrycie - intelektualne zdanie sobie sprawy - że już jesteśmy całą świadomością skupieni właśnie w tym miejscu przychodzi jako drugie i jest czymś wtórnym i nieistotnym z perspektywy praktyki dharany. Namiastką tego doświadczenia jest właśnie odkrycie w trakcie długiego trwania w asanach, że oddech ujjai się pojawił spontanicznie.

Asana Vinyasa

Skupmy się, zatem na jednym z członów jogi - na praktyce asan. Vinyasa w tym kontekście będzie sekwencjonowaniem asan, czyli tworzeniem listy pozycji, które są następującymi po sobie etapami. Samo słowo etap narzuca tu skojarzenie dążenia ku czemuś. Więc już nie tylko budujemy algorytm, którego kolejne kroki tworzą dyspozycje - przygotowują nas do następnego ruchu, ale cała sekwencja do czegoś zmierza. I odpowiedź na pytanie, do czego zmierza sekwencja asan, nie jest wcale taka oczywista.

Sekwencja wyprowadzająca jest odwróceniem powyższej sekwencji. Jak widać - sekwencja jest oparta na Surya Namaskar - powitaniu słońca. Wygląda na to, że Surya Namaskar jest sekwencją tradycyjną, czymś w rodzaju rytuału (odpowiednika rytuału religijnego), uświęconego przekazem mistrzów. I tym tłumaczyłabym żelazną konsekwencję, z jaką stosuje się niezwiązane bezpośrednio z końcową asaną przejścia z jednej asany do drugiej. Z całej tej sekwencji bezpośrednio fizycznie przysposabia ciało do Paścimottanasany jedynie Uttanasana, Adho Mukha Svanasana, Danadasana, otwierając tyły nóg i uelastyczniając biodra. Można, więc pytać - jaki powód stoi za wprowadzaniem do niej Urdhva Mukha Svanasany, Chaturanga Dandasany czy Lolasany. Można się też dziwić - ale to jest zdziwienie, które pojawia się bodaj tylko u praktykujących wg metody Iyengara - dlaczego w tej sekwencji nie ma np. Janusirszasany i Triang Mukha Eka Pada Paścimottanasany doskonale przygotowujących biodra do skłonu z obiema prostymi nogami.

Wygląda na to, że Krishnamacharya myślał o sekwencji Surya Namaskar jak o ornamencie jubilerskim, w który można oprawić drogocenny kamień - Paścimottanasanę. Niezbywalność tegoż ornamentu w sekwencji jest faktem uświęconym tradycją. Autorytet tradycji opiera się zaś najczęściej nie tylko na przekazie mistrzów i Guru oraz niezłomnej wierze w ich nieomylność, ale również na wartości wiedzy, która gromadzona jest nierzadko przez pokolenia. Taka wielopokoleniowa perspektywa daje możliwość prowadzenia obserwacji przez odpowiednio długi czas oraz wielokrotnej weryfikacji hipotez, na jakich jest oparta. Jest to, więc wiedza solidnie sprawdzona.

Chakra Vinyasa

Spytajmy dalej, jaką hipotezę, zatem kryje klasyczna sekwencja Surya Namaskar - lub też innymi słowy - do jakiego celu prowadzi praktyka tejże sekwencji. Światło na interesujące nas tu zagadnienie może rzucić zestawienie ze sobą metod Iyengara i Pattabhi Joisa - posiadajacych wspólne źródło, jakim jest nauczanie Krishnamacharii. Iyengar nauczał w duchu Krishnamacharii po przybyciu do Puny (1937) i jeszcze do lat 70tych. Pattabhi Jois zaś pozostał wierny logice sekwencji opartych na Surya Namaskar po dzień dzisiejszy.

Pierwsza różnica między obiema sekwencjami, która uderza to miejsce, jakie zajmuje Purvottanasana. W sekwencji Iyengara występuje na końcu i jak sam Iyengar pisze w Świetle Jogi: "pozwala odpocząć po męczących asanach z wygięciem do przodu". Dlaczego pozwala odpocząć? Ponieważ jej działanie jest przeciwne do działania skłonów. Podczas, gdy te drugie otwierają i uelastyczniają tył ciała - rozciągają tyły nóg, dolną część pleców i w dość metodyczny sposób tył miednicy - Purwottanasana jest asaną z wygięciem w tył a więc otwiera przód ciała - klatkę piersiową, barki i przednie pachwiny. Powód, dla którego Iyengar umieścił tę asanę na końcu sekwencji skłonów jest tym, dla którego Pattabhi Jois za Krishnamacharią usytuował ją pomiędzy skłonami. Różnica tkwi tu w sposobie myślenia o sekwencji - a ściślej - w tym, do czego ona prowadzi. I właśnie tu docieramy do odpowiedzi na interesujące nas pytanie.

Wysunęłabym hipotezę, że umieszczenie Purvottanasany w środku sekwencji ma służyć pobudzaniu przepływu energii w ciele, czyli otwieraniu kolejnych kanałów energetycznych tak, aby aktywizacji ulegały kolejne czakry. Wskazuje na to przenoszenie głównego miejsca działania asany w ciele w miejsce odległe. Na podobnej zasadzie zbudowana jest sekwencja na problemy hormonalne u Iyengara - a właśnie gruczoły dokrewne, pobudzane w tej sekwencji terapeutycznej są najlepszym fizjologicznym korelatem czakramów. No i właśnie - Surya Namaskar - od której zaczęliśmy tę analizę - jest najlepszym przykładem sekwencji, której przeciwstawne ruchy przenoszą punkt ciężkości działania asany pobudzając tym krążenie płynów fizjologicznych oraz przepływ energii.

Uświęcona mądrością mistrzów prawda o pobudzającym energię działaniu, sprawdzona przez pokolenia adeptów praktykujących zgodnie z przekazem Guru jest centralnym powodem, dla którego Krishnamacharya nauczał wchodzenia do Paścimottanasany w cyklu Surya Namaskar. Przekaz ten jest nadal żywy w nauczaniu Pattabhi Joisa.

Autorem ilustracji fotograficznej do artykułu jest Jurek Gillert, więcej zdjęć o tematyce związanej z jogą i Indiami jego autorstwa znajduje się tutaj: http://gillert.pl/

Katarzyna Pilorz