W poszukiwaniu harmonii: Ajurweda. Agnieszka Wielobób

Ajurweda ma swoje źródło w starożytnych tekstach Indyjskich - Wedach, i ma ponad 5000 lat. Wedy (sans. "wiedza") są najstarszymi tekstami pisanymi w sanskrycie. Jak podaje tradycja, wiedza ta została początkowo objawiona mędrcom (sanskr. mędrzec - riszi), którzy poprzez swoje praktyki medytacyjne mogli jej doświadczyć. Ajurweda pochodzi od złożenia dwóch słów "Ayus" - "życie" oraz "Veda" - "wiedza, nauka". Ajurweda oznacza, zatem wiedzę bądź naukę o życiu i jako system, rozpatruje człowieka holistycznie, całościowo.

Księga I: (Sutra sthana) jest wprowadzeniem w medycynę. Opisuje m.in. problemy zdrowotne oraz profilaktykę, higienę oraz dietetykę i diagnozę czynników odpowiedzialnych za powstawanie chorób.

Księga II: (Nidana sthana) opisuje m.in. 8 zaburzeń t.j: choroby nowotworowe, dróg moczowych, jak również choroby skórne, krwawienia, ogólne wyniszczenie organizmu, organów wewnętrznych oraz epilepsję i choroby umysłowe. Opisane są tutaj też przyczyny powstania dolegliwości oraz objawy, ich odmiany oraz sposoby leczenia.

Księga III: (Wimana sthana) zawiera informacje na temat takich nauk jak: chemia, fizjologia, anatomia, epidemiologia, choroby zakaźne, rodzaje metod diagnostycznych i choroby pasożytnicze. Ponadto poruszana jest problematyka funkcji związanych z krążeniem oraz trawieniem i wydalaniem substancji odpadowych.

Księga IV: (Śarira sthana) omawia anatomię człowieka oraz cały proces ciąży (poczęcie, rozwój płodu, pokarm matki, itd.)

Księga V: (Indrija sthana) przedstawia opis objawów chorób oraz ich systematykę.

Księga VI: (Czikitsa sthana) jest zbiorem wszelakich leków wykorzystywanych w leczeniu oraz sposobów terapii pacjenta.

Księga VII: (Kalpa sthana) zawiera informacje na temat formuł farmaceutycznych.

Księga VIII: (Siddhi sthana) omawia ajurwedyczne metody oczyszczania organizmu (Pańczakarman).

Księga I opisuje wpływ diety, pór roku oraz dnia na życie człowieka, przyczyny powstawania chorób oraz wykorzystanie surowców do produkcji leków; ponadto poruszane są kwestie dotyczące oczyszczania organizmu poprzez upuszczanie krwi i inne metody terapeutyczne.

Księga II zawiera informacje na konstytucji człowieka, anatomii oraz okresu ciąży.

Księga III dotyczy diagnozowania i określania zarówno przyczyn jak i skutków chorób.

Księga IV opisuje sposoby leczenia chorób, omówionych w Księdze III.

Księga V przedstawia różne kuracje (lewatywy, wymioty), komplikacje, które się mogą pojawić oraz lekarstwa stosowane w takich przypadkach.

Księga VI zawiera bardziej szczegółowy opis chorób omawianych w poprzednich księgach, jeżeli tam były przedstawione one w sposób niedokładny.

Istnieje również tzw. "Małą trylogia" (Laghu traji), w skład, której wchodzą takie dzieła jak: Madhava nidana - opisująca patologię, przyczyny oraz symptomy chorób, ale bez informacji, w jaki sposób leczyć; Sarangadhara sanhita - w księdze znajdują się opisy z zakresu podstawowych informacji dla lekarzy praktykujących (terminologia, diagnozowanie, leczenie itp.), z dziedziny farmakologii oraz różnych środków terapeutycznych, m.in. upust krwi, wymioty itp.; Bhava prakasa - dzieło napisane przez Bharave Mikre, zawiera informacje na temat przyczyn, sposobów leczenia i objawów chorób.

Ajurweda - najstarszy system medyczny - nie tylko uczy nas jak żyć w harmonii z samym sobą oraz z otaczającą nas przyrodą, ale również daje wskazówki jak obudzić w nas potencjał zdrowienia. W ajurwedzie, każda osoba jest unikalna pod względem zdrowotnym. Jednym z najważniejszych sposobów utrzymywania stanu zdrowia w dobrej kondycji jest dieta, ponieważ wiele chorób ma swoje przyczyny w nieprawidłowym odżywianiu. Zarówno Charaka sanhita jak i Suśruta sanhita opisują zbawienny wpływ pokarmu i odpowiednio dopasowanej diety na nasze zdrowie. Dzięki pokarmom możemy oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na nasze zdrowie, polepszając nie tylko naturę psychiczną, ale również sprawność fizyczną. Ale nie tylko dieta wpływa na dobry stan zdrowia. Ajurweda mówi, że na stan zdrowia wpływa ogólne podejście promujące zdrowy styl życia. Czynnikami, wpływającymi na zdrowie są wcześniej wspomniana dieta, aktywność fizyczna, intelektualna, seksualna, pory roku, jak również nasza zachowanie, emocje oraz życie rodzinne i społeczne.

Według Ajurwedy każdy człowiek (mikrokosmos) jest nierozerwalnie zintegrowany z otaczającym go światem (makrokosmosem). Cały wszechświat, a co za tym idzie również to, co się w nim znajduje (człowiek, zwierzęta, rośliny, minerały, i wszystkie inne organizmy żywe) składa się z pięciu elementów: Eteru (przestrzeni), Powietrza, Ognia, Wody oraz Ziemi. Eter jest to żywioł o cechach miękkości, lekkości, subtelności. Powietrze jest lekkie, subtelne, ale również zimne, suche i ostre. Gorąco, subtelność, ostrość oraz lekkość, suchość i przejrzystość to cechy charakterystyczne dla żywiołu Ognia. Właściwości Wody to ciekłość, oleistość, miękkość, kleistość, powolność, natomiast Ziemi - ciężkość, szorstkość, twardość, stabilność, trwałość, grubość, jasność.(1)

Według filozofii Sankhji, na początku pojawił się element Eteru, który wprawiony w ruch wytwarza powietrze. Tarcie powstałe z ruchu powietrza wytwarza ciepło i dochodzi do zagęszczenia żywiołu Ognia. Ciepło powstałe od Ognia powoduje skraplanie się i roztapianie pewnych elementów - tak przejawia się żywioł Wody. Roztopione elementy tężeją i kształtują się w element Ziemi. Ziemia zrodziła wszystkie żywe organizmy włącznie z człowiekiem, rośliny, zwierzęta, zioła, jak również minerały.(2)

Człowiek w skali wszechświata jest mikrokosmosem i w nim również przejawia się pięć żywiołów. Eter manifestuje się w pustych przestrzeniach wewnątrz ciała, np.: ustach, nosie, brzuchu, klatce piersiowej, przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym oraz w naczyniach krwionośnych, limfatycznych, w komórkach i tkankach. Powietrze związane jest z ruchem i przemieszczaniem się, więc w ciele będzie się objawiało ono ruchem mięśni, biciem serca, skurczami płuc, perystaltyką jelit oraz przepływem impulsów nerwowych. Ogień, jako trzeci element, związany jest z metabolizmem i przemianą materii. Właściwością Ognia jest kontrola temperatury ciała, trawienie, procesy myślowe oraz widzenie. Woda manifestuje się w wydzielaniu soków trawiennych, gruczołów ślinowych, w błonach śluzowych, w plazmie i cytoplazmie. Aby tkanki oraz organy wewnętrzne mogły prawidłowo funkcjonować, niezbędna jest również woda. Ziemia natomiast odpowiedzialna jest za najbardziej twarde i stabilne elementy ludzkiego organizmu: kości, chrząstki, paznokcie, mięśnie, ścięgna oraz skórę i włosy. (3)

Sanskrycki termin dosza oznacza "nieczysty, zanieczyszczony" (to, co ciemne, popsute, rozkładające się). Można powiedzieć, że kiedy Tridosza jest w nierównowadze jest ona czynnikiem sprawczym w powstawaniu procesów chorobowych. Tridosza to podstawowe elementy zarządzające i kontrolujące każdy aspekt we wszechświecie. To biologiczne energie (struktury psychosomatyczne) występujące w każdym ludzkim ciele i umyśle. Jeżeli żyjemy zgodnie z naszą typologią, stosujemy odpowiednią dietę, prowadzimy odpowiedni tryb życia zgodny z naszą konstytucją wówczas Vata, Pita i Kapha są w równowadze i możemy cieszyć się dobrym zdrowiem psychicznym i fizycznym. Jeżeli natomiast coś zakłóci tę równowagę wtedy dochodzi do powstania procesów chorobowych. Tridosza określają upodobania człowieka, jego charakter, wygląd zewnętrzny, cechy psychiczne, emocjonalne. Ponadto zarządzają gospodarką całego organizmu, odpowiedzialne są za funkcje biologiczne oraz określają podatność na niektóre choroby, bądź ich brak. Każdej doszy przypisane są również odpowiednie miejsca (narządy wewnętrzne) w ciele: głównym siedliskiem Vaty jest jelito grube (okrężnica), uda, kości, ścięgna, uszy, skóra, mózg oraz komórki nerwowe; Pity - jelito cienkie, żołądek, wątroba, śledziona, trzustka, krew, oczy oraz pot; Kaphy - klatka piersiowa, gardło, płuca, głowa, limfa, komórki tłuszczowe oraz więzadła i ścięgna. W momencie poczęcia dochodzi do ustalenia unikalnej konstytucji, tzw. Prakriti (sans. "natura", "twórczość", "pierwsza istota"). Prakriti jest wyznaczona genetycznie i pozostaje ona niezmieniona przez całe życie. Pojawia się jeszcze termin Vrikriti, który używany jest do określenia konstytucji "w tym momencie". Jeżeli Vrikriti jest takie samo jak Prakriti wtedy człowiek może się cieszyć wspaniałym zdrowiem. U każdego człowieka występuje element Vaty, Pity i Kaphy, ale jeden z nich jest dominujący i określa dany typ. W Ajurwedzie jest 7 podstawowych typów: Vata, Pita, Kapha, Vata-Pita, Pita-Kapha, Vata-Kapha oraz Vata-Pita-Kapha. Każdy człowiek jest unikalnym i niepowtarzalnym zestawieniem trzech dosz i nie ma na świecie dwóch takich samych jednostek.