Cztery Szlachetne Prawdy. Ajahn Sumedho Cz. 1
czwartek, 16 grudnia 2010
W kilku najbliższych newsletterach będziemy publikować kolejne części książki "Cztery Szlachetne Prawdy""Ajahn Sumedho. Zaczniemy od wstępu i przedmowy a następnie przejdziemy do kolejnych rozdziałów. Książka ta została przygotowana, opracowana i wydana na podstawie mów wygłoszonych przez Czcigodnego Ajahna Sumedho, dotyczących podstawowych Nauk Buddhy - Czterech Szlachetnych Prawd - mówiących o tym, że nieszczęścia ludzkości mogą zostać przezwyciężone dzięki duchowym środkom.
Garść liści
Pewnego razu Błogosławiony przebywał w Kosambi w lesie drzewsīsapā. Wziął wtedy do ręki kilka liści sīsapā i zapytał mnichów: "Jak myślicie, mnisi, czego jest więcej — tych liści sīsapā, które trzymam w dłoni, czy tych rozsypanych po podszyciu całego lasu?". Mnisi odpowiedzieli: "Liści sīsapā w dłoni Błogosławionego jest mało, a liści rozsypanych po podszyciu całego lasu jest o wiele więcej". "Podobnie, o mnisi, jest wiele zagadnień, które poznałem bezpośrednio, ale o nich nie nauczałem. Dlaczego o nich nie nauczałem? Nie mają one bowiem związku z celem, nie są powiązane ze świętym życiem, nie prowadzą do wycofania, do wyzbywania się namiętności, do niezradzania, do uspokajania, do bezpośredniego poznania, do nibbāny — dlatego o nich nie nauczałem.
Czego więc nauczałem? Oto krzywda. Oto przyczyna krzywdy. Oto niezradzanie się krzywdy. Oto ścieżka prowadząca do niezradzania się krzywdy. Tego nauczałem. Dlaczego właśnie tego? Jest to bowiem związane z celem, powiązane ze świętym życiem, prowadzi do wycofania, do wyzbywania się namiętności, do niezradzania, do uspokajania, do bezpośredniego poznania, do nibbāny — dlatego tego nauczałem.
Dlatego mnisi należy dołożyć wszelkich starań by pojąć Szlachetną Prawdę o Krzywdzie, Szlachetną Prawdę o Przyczynie Krzywdy, Szlachetną Prawdę o Niezradzaniu się Krzywdy, Szlachetną Prawdę o Ścieżce Prowadzącej do Niezradzania się Krzywdy.
Sīsapāvana Sutta (SN.56.031 — Mowa w lesie sīsapā)
Przedmowa
Książka ta została przygotowana, opracowana i wydana na podstawie mów wygłoszonych przez Czcigodnego Ajahna Sumedho, dotyczących podstawowych Nauk Buddhy — Czterech Szlachetnych Prawd — mówiących o tym, że nieszczęścia ludzkości mogą zostać przezwyciężone dzięki duchowym środkom.
Cztery Szlachetne Prawdy Buddhy wyjaśnione zostały po raz pierwszy w 528 r. p.n.e. w Jelenim Parku w Sarnath, niedaleko Varanasi, i pozostają aktualne w buddyjskim świecie aż do dziś. Czcigodny Ajahn Sumedho jest bhikkhu (mnichem reguły żebraczej) buddyjskiej tradycji Theravāda. Został wyświęcony w Tajlandii w 1966 r., tam praktykował przez dziesięć lat. Obecnie jest opatem buddyjskiego klasztoru Amaravati oraz nauczycielem i duchowym przewodnikiem wielu buddyjskich mnichów, mniszek i świeckich praktykujących.
Książka ta jest dostępna dzięki staraniom wielu ludzi, którzy pragną, by nauki Buddhy przyniosły pożytek innym. Pierwsze wygłoszenie Czterech Szlachetnych Prawd to mowa (sutta) Buddhy Sakyamuniego zwana Dhammacakkappavattana Sutta, co znaczy: "Mowa o wprawieniu w ruch koła Prawdy". Jej fragmenty rozpoczynają każdy rozdział opisujący Cztery Szlachetne Prawdy.
Adnotacje pod poszczególnymi rozdziałami odsyłają do odpowiednich części ksiąg i zapisów, z których pochodzi dany cytat. Oprócz tych odniesień, temat Czterech Szlachetnych Prawd powtarza się wielokrotnie, na przykład w cytacie, który znajduje się na wstępie.
Wstęp
Krążymy w pogoni po saṃsārze przez tak długi czas, ponieważ nie odkryliśmy i nie przeniknęliśmy Czterech Szlachetnych Prawd. Co to za Cztery Prawdy? To Szlachetna Prawda o Krzywdzie, Szlachetna Prawda o Przyczynie Krzywdy, Szlachetna Prawda o Niezradzaniu się Krzywdy i Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Niezradzania się Krzywdy.
Mahāparinibbāna Sutta (DN.16 — Mowa o ostatecznej nibbānie)
Przez wiele lat Dhammacakkappavattana Sutta była najczęściej wspominanym nauczaniem Buddhy traktującym o Czterech Szlachetnych Prawdach. Praktykowaliśmy według tej nauki w naszym klasztorze w Tajlandii. W szkole Theravādy ten wykład uważa się za kwintesencję całego nauczania Buddhy. Ta pojedyncza sutta zawiera wszystko, co potrzebne jest do zrozumienia Dhammy i osiągnięcia oświecenia.
Chociaż Dhammacakkappavattana Sutta jest uważana za pierwszą mowę wygłoszoną przez Buddhę po oświeceniu, czasem przychylam się do zdania, że swoje pierwsze kazanie Błogosławiony wygłosił, spotykając ascetę na drodze do Varanasi. Po osiągnięciu oświecenia w Bodh Gaya Buddha pomyślał: "To bardzo subtelne nauczanie. Nie jestem w stanie oddać słowami tego, co odkryłem, więc nie będę nauczał. Spędzę resztę mojego życia, siedząc pod drzewem Bodhi". Według mnie, idea życia w samotności, z dala od problemów społecznych jest bardzo pociągająca. Jednak, gdy Buddha tak pomyślał, przyszedł do niego Brahma Sahampati, hinduistyczny stwórca świata, i przekonał go, że powinien rozpocząć nauczanie.
Brahma Sahampati zapewniał Buddhę, że są istoty, które mają jedynie przysłowiową, cienką warstwę kurzu na oczach i będą w stanie pojąć tę naukę. Nauczanie Buddhy było początkowo skierowane tylko do tych, których oczy nie były nazbyt przesłonięte kurzem. Jestem pewny, że Oświecony nie przypuszczał, że będzie założycielem masowego, popularnego ruchu duchowego.
Po wizycie Brahmy Sahampatiego, w drodze z Bodh Gaya do Varanasi, Buddha spotkał ascetę, który był pod ogromnym wrażeniem świetlistej obecności Przebudzonego. Asceta zapytał: "Co takiego odkryłeś?", a Buddha odparł: "Jestem doskonale oświeconym, arahantem, Buddhą". Lubię uważać to nauczanie za pierwsze. Nie zakończyło się ono powodzeniem, ponieważ jego adresat pomyślał, że Buddha praktykował zbyt zawzięcie i w efekcie przecenił samego siebie. Gdyby ktoś powiedział wam coś takiego, jestem pewien, że zareagowalibyście podobnie. Co zrobilibyście, gdybym powiedział wam, że jestem doskonale oświecony?
W rzeczywistości, stwierdzenie Buddhy było bardzo trafnym i precyzyjnym nauczaniem. To doskonałe nauczanie, ale większość ludzi nie potrafi go zrozumieć, gdyż wychodzi na jaw nasza tendencja do niewłaściwego rozumienia takich słów. Mamy skłonność podejrzewać, że takie słowa pochodzą z rozdętego ego, ponieważ sami mamy skłonność do nadinterpretacji tego, co słyszymy, według własnego ego. Stwierdzenie: "Jestem doskonale oświecony" może brzmieć jak przejaw egotyzmu, lecz czy w rzeczywistości nie jest ono całkowicie transcendentne? Warto właściwie zrozumieć powiedzenie: "Jestem Buddhą, Doskonale Oświeconym", gdyż łączy ono frazę "ja jestem" z najwyższymi osiągnięciami czy urzeczywistnieniem. Niezależnie od wszystkiego, rezultatem pierwszego nauczania Buddhy było to, że słuchacz nie zrozumiał i odszedł.
Następnie Buddha spotkał pięciu dawnych towarzyszy w Jelenim Parku w Varanasi. Każdy z nich był szczerze oddany praktykom surowej ascezy. Zawiedli się wcześniej na Buddzie, gdyż stwierdzili, że nie praktykował uczciwie. Uważali tak, ponieważ Buddha przed swoim oświeceniem zaczął uświadamiać sobie, że surowa asceza nie jest techniką prowadzącą do wyzwolenia i zaprzestał takiej praktyki. Asceci zwątpili w szczerość jego oddania, być może gdy zobaczyli, że je ryż z mlekiem, co byłoby porównywalne z dzisiejszym jedzeniem lodów. Jeśli jesteś ascetą i widzisz mnicha jedzącego lody, możesz stracić wiarę w niego, bo uważasz, że mnisi powinni żywić się wyłącznie zupą z pokrzyw. Jeśli uwielbiałbyś ascezę i zobaczyłbyś, że jem miskę lodów, nie ufałbyś dłużej Ajahnowi Sumedho. Tak właśnie działa ludzki umysł; mamy tendencję do zachwytu nad imponującymi osiągnięciami w torturowaniu się i abnegacji.
Kiedy pięciu przyjaciół i uczniów Buddhy straciło wiarę w niego, odeszli, a to pozwoliło Buddzie usiąść pod drzewem Bodhi i stać się oświeconym. Gdy ponownie spotkali Buddhę w Jelenim Parku w Varanasi, najpierw pomyśleli: "Wiemy, jaki on jest, nie zwracajmy na niego uwagi." Kiedy jednak podszedł bliżej, wszyscy zauważyli, że było w nim coś niezwykłego. Wtedy wstali i zrobili mu miejsce, by mógł usiąść i wygłosić swoją pierwszą mowę. Mowę o Czterech Szlachetnych Prawdach.
Tym razem, zamiast mówić: "Jestem oświecony", rzekł: "Istnieje cierpienie. Istnieje przyczyna cierpienia. Istnieje wygaśnięcie cierpienia. Istnieje droga wyjścia z cierpienia". Tak wykładane nauczanie nie wymaga naszej akceptacji ani zaprzeczenia. Gdyby powiedział: "Jestem w pełni oświecony", bylibyśmy zmuszeni zgodzić się z tym, zaprzeczyć albo pozostać zdezorientowanymi. Nie wiedzielibyśmy, co o tym sądzić… Jednak mówiąc: "Istnieje cierpienie. Istnieje przyczyna cierpienia. Istnieje ustanie cierpienia. Istnieje droga wyjścia z cierpienia", dał nam szansę na refleksję: "Co masz na myśli? Co oznacza cierpienie, jego przyczyna i jego ustanie? Jaki jest sposób na wyjście z cierpienia?".
Kontemplujemy więc i zastanawiamy się nad tą nauką. Ze stwierdzeniem "jestem oświecony" możemy polemizować. "Czy naprawdę jest oświecony?", "Wydaje mi się, że nie…". Wahalibyśmy się, nie będąc gotowi na tak bezpośrednie nauczanie. Oczywiście pierwsze kazanie Buddhy skierowane było do człowieka mającego oczy przysłonięte grubą warstwą kurzu, więc nie zostało zrozumiane. Przy kolejnej okazji wygłosił więc mowę o Czterech Szlachetnych Prawdach.
Tak więc, Cztery Szlachetne Prawdy to: istnienie cierpienia, istnienie przyczyny lub pochodzenie cierpienia, istnienie końca cierpienia oraz istnienie metody prowadzącej do zakończenia odczuwania cierpienia, którą jest Ośmioraka Ścieżka. Każda z tych prawd posiada trzy aspekty, co łącznie daje dwanaście poziomów wglądu.
W szkole Theravādy, arahant, czyli ten, który osiągnął doskonałość, to człowiek, który zrozumiał całkowicie Cztery Szlachetne Prawdy wraz z ich trzema aspektami i dwunastoma poziomami wglądu. Słowo "arahant" znaczy - istota ludzka, która zrozumiała prawdę; chodzi tu głównie o rozumienie Czterech Szlachetnych Prawd.
Pierwszej Szlachetnej Prawdzie towarzyszy pierwszy poziom wglądu: "Istnieje cierpienie". Na czym to polega? Na niczym nadzwyczajnym, to proste spostrzeżenie, że "istnieje cierpienie". To podstawowy poziom. Ktoś, kto pozostaje w ignorancji, mówi: "Cierpię. Nie chcę cierpieć. Medytuję i bywam na odosobnieniach, aby się uwolnić od cierpienia, a mimo to cierpię, a przecież nie chcę cierpieć… Jak pozbyć się cierpienia? Co mogę zrobić, aby od niego uciec?". Jednak Pierwsza Szlachetna Prawda nie brzmi: "Ja cierpię i chcę to zakończyć", ona brzmi: "Istnieje cierpienie". Przeżywanemu bólowi i udręce nie towarzyszy myślenie: "To jest moje", lecz refleksja: "Istnieje właśnie takie cierpienie, właśnie taka dukkha". To refleksyjna postawa "Buddhy, który widzi Dhammę". Wgląd to zwyczajna akceptacja faktu istnienia cierpienia, bez przypisywania go sobie. Powinniście rozumieć to we właściwy sposób: zrównoważone spoglądanie na psychiczne cierpienie lub fizyczny ból i postrzeganie ich jako dukkhi, a nie osobistej niedoli. Chodzi tu o zwykłe zrozumienie istnienia dukkhi i niereagowanie na nią w nawykowy sposób.
Drugi poziom wglądu odnoszący się do Pierwszej Szlachetnej Prawdy brzmi: "Cierpienie powinno być zrozumiane". Drugi poziom wglądu lub aspekt każdej ze Szlachetnych Prawd rozpoczyna słowo "powinno". Drugi poziom wglądu mówi o tym, że dukkha jest czymś do zrozumienia. Człowiek powinien starać się ją zrozumieć, a nie jedynie próbować się jej pozbyć. Słowo zrozumienie (understanding) można także tłumaczyć jako: "stanąć pod czymś" (standing under — przyp. tłum.). W języku pali, słowo "rozumieć" oznacza w pełni akceptować cierpienie lub ogarnąć je, nie reagując w nawykowy sposób. Na każdą formę cierpienia - fizyczną lub psychiczną - zazwyczaj reagujemy, lecz poprzez refleksję możemy szczerze spojrzeć na cierpienie, prawdziwie je zaakceptować, pojąć i zrozumieć. To jest więc drugi aspekt: "Powinniśmy zrozumieć cierpienie".
Trzeci aspekt Pierwszej Szlachetnej Prawdy brzmi: "Cierpienie zostało zrozumiane". Kiedy praktykujesz z cierpieniem — spoglądasz na nie, akceptując je, znając i pozwalając mu być takim, jakim jest — powstaje trzeci poziom wglądu: "Cierpienie zostało zrozumiane" lub "Dukkha została zrozumiana". Tak właśnie brzmią trzy aspekty Pierwszej Szlachetnej Prawdy: "Istnieje cierpienie; powinno ono zostać zrozumiane; zostało ono zrozumiane".
Dla każdej z Czterech Szlachetnych Prawd wzór poziomów wglądu jest podobny i składa się ze stwierdzenia, zalecenia oraz aspektu praktyki. Można to opisać palijskimi słowami: pariyatti, paṭipatti, paṭivedha. Pariyatti oznacza teorię lub zdanie, np.: "Istnieje cierpienie". Paṭipatti to praktyka — dokładniej, praktykowanie z nim; a paṭivedha to rezultat tej praktyki. Nazywamy to wzorem refleksji, dzięki któremu można rozwinąć swój umysł w bardziej świadomy sposób. Umysł Buddhy jest refleksyjny, widzący rzeczy takimi, jakimi są.
Czterech Szlachetnych Prawd używamy, aby się rozwinąć. Stosujemy je w zwykłych sprawach w naszym życiu, przy codziennych przyzwyczajeniach i zabłąkaniach umysłu. Z ich pomocą badamy nasze przyzwyczajenia i zdobywamy wgląd w nie. Dzięki Trzeciej Szlachetnej Prawdzie, możemy zrealizować wygaśnięcie, koniec cierpienia i praktykować Ośmioraką Ścieżkę, aż do nadejścia zrozumienia. Gdy całkowicie urzeczywistnimy Ośmioraką Ścieżkę, stajemy się arahantem, czyli tym, który zrobił to, co było do zrobienia. Mimo iż wydaje się to być skomplikowane — cztery prawdy, trzy aspekty, dwanaście wglądów — jest to stosunkowo proste. Ta nauka jest naszym narzędziem pozwalającym zrozumieć cierpienie i osiągnąć jego kres.
Wśród dzisiejszych buddystów niewielu praktykuje Cztery Szlachetne Prawdy. Ludzie mówią: "Cztery Szlachetne Prawdy — to coś dla początkujących". Być może praktykują oni wszystkie techniki vipassany i wariują na punkcie poszczególnych etapów, zanim dotrą do Czterech Szlachetnych Prawd. Martwi mnie to, że w buddyjskim świecie tak cenne nauczanie jak Cztery Szlachetne Prawdy zostało zatracone i odrzucone jako początkowy buddyzm: "To dla małych dzieci, początkujących. Zaawansowani zajmują się…". Wtedy ludzie wymieniają różne skomplikowane teorie i idee, zapominając jednocześnie o najważniejszym nauczaniu.
Cztery Szlachetne Prawdy dają możliwość podejmowania refleksji przez całe życie. Nie chodzi o realizację Czterech Szlachetnych Prawd, trzech aspektów i dwunastu poziomów, czy stania się arahantem w ciągu jednego odosobnienia. Nie chodzi o poznanie tej nauki i stanie się "bardziej zaawansowanym". Cztery Szlachetne Prawdy nie są tak proste, jak się wydaje, i wymagają od nas nieustannej zdecydowanej postawy i poświęcenia całego życia.
Źródło i kontakt:
Tytuł oryginału: The Four Noble Thruths by Ajahn Sumedho
© Amaravati Buddhist Centre, England
Tłumaczenie: Angela Eva, Robert Jóźwiak, Magdalena Kamińska, Mikołaj Pepłoński, Piotr Sokołowski
Redakcja, terminologia i słownik: Vilāsa Bhikkhu (Piotr Jagodziński)
Skład i łamanie oraz projekt okładki : studio DTP anatta.pl
Ilustracja na okładce: Zbigniew Molski, batik
