Tybetańska Joga Śnienia. Arkadiusz Tabero
środa, 15 lipca 2009
(…) trzeba rozpoznać ogromny potencjał, jaki tkwi w wykorzystaniu snu dla rozwoju duchowego. Sen postrzegany jest zwykle jako "nierzeczywisty", w przeciwieństwie do "rzeczywistego" życia po przebudzeniu. Nie istnieje jednak nic bardziej rzeczywistego niż sen - trzeba bowiem zrozumieć, że życie jest dokładnie tak samo nierzeczywiste jak on. Z tego właśnie powodu joga snu znajduje zastosowanie we wszystkich przeżywanych doświadczeniach, zarówno w snach, które mamy w ciągu dnia, jak i tych nocnych. Tenzin Wangyal Rinpocze
"Czym jest nasze życie, jeśli nie tańcem krótkotrwałych form? Czyż wszystko się nie zmienia: liście na drzewach (…) pory roku, dnia, pogoda, ludzie mijający was na ulicy? A my sami? Czyż wszystko, co kiedyś zrobiliśmy nie wydaje się dziś tylko snem? (…) Giną komórki naszych ciał, obumierają neurony naszych mózgów, nawet wyraz twarzy zmienia się ciągle, zależnie od nastroju. To, co nazywamy charakterem jest tylko "strumieniem umysłu", niczym więcej."Sogjal Rinpocze Punktem wyjścia oraz kluczem do rozumienia całej buddyjskiej doktryny są Cztery Szlachetne Prawdy przekazane przez Buddhę:
1) Prawda o cierpieniu,
2) Prawda o przyczynie cierpienia,
3) Prawda o ustaniu cierpienia oraz
4) Prawda o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia.
Można zatem powiedzieć, że esencją światopoglądu buddyjskiego jest doświadczenie wskazujące na nieustanne cierpienie wszystkich istot zamieszkujących świat samsary oraz chęć wyjścia poza ten stan. W zależności od stopnia rozwoju istoty chcącej uwolnić się z okowów złudzenia (tym ostatecznie okazuje się być samsara i całe "jej" cierpienie), podążać można jedną z wielu ścieżek duchowego rozwoju istniejących w buddyjskiej tradycji. Jednak mimo różnorodności form jakimi adept może posłużyć się w drodze do wyzwolenia, istotą każdej z owych form jest rozpoznanie, zobaczenie świata samsary jako nierzeczywistego stanu analogicznego do świata snu. Taka wizja, ukazująca świat materialnej rzeczywistości jako pewnego rodzaju zaśnienia, powoduje zatarcie ścisłego rozgraniczenia między snem a jawą.Przyjmując takie rozumienie, punktem odniesienia wyznaczającym prawdę czy realną rzeczywistość nie jest już stan jawy, nie jest nim także stan snu. Zarówno pierwszy jaki i drugi są tylko złudzeniami w drodze do przebudzenia i świadomości pustki, jako pierwotnej natury wszystkich rzeczy. Z perspektywy przebudzonego, nie ma już potrzeby pytania o prawdę czy rzeczywistość, ego czy jaźń. "Widziane" stąd okazują się być tylko formami przejawiającymi się na poziomie dualnego świata, który w chwili jego przekraczania ujawnia swą nierzeczywistą, przemijającą naturę.
Jednak stan przekroczenia, przebudzenia można uzyskać jedynie drogą praktyk opartych na wizji dualistycznego świata zjawisk, która stanowi punkt wyjścia duchowego rozwoju. Jedną z takich form, form "podpierających się" na wizji dualistycznego świata jest tybetańska joga śnienia. Od wieków wykorzystuje się w niej nauki związane ze snem w celu leczenia ran znajdujących się w psychice i usuwania blokad emocjonalnych, ale przede wszystkim w celu doskonalenia się na ścieżce duchowej prowadzącej do wyzwolenia.
Przesypiamy jedną trzecią naszego życia. Bez względu na to, co robimy, czy zajmujemy się czymś mniej lub bardziej szlachetnym, czy jesteśmy mordercami czy świętymi, mnichami czy rozpustnikami, każdy dzień kończy się w ten sam sposób. Zamykamy oczy i rozpuszczamy się w ciemności. Nie boimy się tego stanu, chociaż znika wówczas wszystko to, co określamy mianem "ja". Po krótkim czasie pojawiają się obrazy, a wraz z nimi nasze poczucie jaźni. Znów istniejemy, w najwyraźniej nieograniczonym świecie snu. Każdej nocy uczestniczymy w tych niezgłębionych misteriach, przechodząc z jednego wymiaru doświadczenia w drugi, zatracając poczucie siebie i odnajdujące je ponownie, a wszystko przyjmujemy za rzecz całkowicie naturalną. Budzimy się rano i znów zaczynamy prowadzić "rzeczywiste" życie, ale w pewnym sensie wciąż śpimy i śpimy. Nauki powiadają, iż możemy albo bez przerwy przebywać w złudnym, sennym stanie, albo przebudzić się naprawdę.
Tenzin Wangyal Rinpocze
Nie zagłębiając się w tajniki praktyki buddyjskiej jogi śnienia, przyjrzyjmy się pokrótce bogatej i złożonej podbudowie teoretycznej (1), która jest wynikiem doświadczeń związanych z owymi praktykami i stanowi punkt wyjścia dla adepta, chcącego wejść na ścieżkę jogi.
W krótkiej, trochę ponad stuletniej tradycji Zachodu związanej z uznaniem przez badaczy i psychoterapeutów marzenia sennego jako istotnego elementu w rozwoju i leczeniu psyche człowieka, główny nacisk kładzie się na zrozumienie treści marzenia sennego. W buddyjskiej zaś tradycji, najistotniejszą kwestią dotyczącą snów jest zgłębianie nie treści marzenia sennego, a jego struktury, istoty procesu śnienia. U podstaw takiego podejścia leży przekonanie, że zgłębiając naturę snu i śnienia jako takiego, dąży się do poznania procesów, leżących u podstaw całej naszej rzeczywistości.
Według buddystów, kluczowym stanem umysłu powodującym wszelkie doświadczenia ze snem włącznie jest ignorancja. Ignorancja jest podstawą samsary i istnienia wszystkich nie przebudzonych, a co za tym idzie cierpiących istot. Ignorancja powoduje uwikłanie się jednostek, jak też i całych kultur w dualistyczne rozumienie rzeczywistości, które w istocie swej jest iluzją umysłu. Dualizm powoduje powstanie iluzorycznej opozycji podmiot - przedmiot, która z kolei powoduje pragnienia i przywiązanie. Próby osiągnięcia spełnienia poprzez usiłowanie zaspokojenia naszych pragnień są przyczyną wszelkiego działania (karma). Wszelkie działania powodują powstawanie emocji, które w wyniku ignorancji "odkładają się" w świadomości (2) tworząc nawyki i wzorce działania (ślady karmiczne) determinujące przyszłość.Karma kształtuje każdy rodzaj doświadczenia - od reakcji emocjonalnych, poprzez odczuwanie ciała, postrzeganie mechanizmu przyczyny i skutku do intelektualnego rozumienie świata i zasad logiki. Negatywna reakcja na konkretne doświadczenie powoduje powstawanie karmy negatywnej, która tworząc negatywne ziarno, w przyszłości (w chwili gdy zaistnieją sprzyjające - tak zwane drugorzędne przyczyny) zaowocuje negatywnym zdarzeniem, pozytywna reakcja - sprzyja pojawianiu się skutku pozytywnego. Z perspektywy całkowitego przebudzenia, zarówno negatywne jak i pozytywne nasiona karmy tworzą zasłony świadomości (kunszi namsze) uniemożliwiające rozpoznanie prawdziwej natury umysłu. Nie chcąc tworzyć nowych śladów karmicznych, reakcją na emocje powinno być pozwolenie, (…) aby emocja ta sama się wyzwoliła. Aby to uczynić, musimy pozostać w niedualnej świadomości, stanie wolnym od pożądania i niechęci. Negatywna emocja przepływa wówczas przez nas jak ptak przelatujący przez otwartą przestrzeń, nie pozostawiając żadnego śladu - pojawia się, a następnie spontanicznie rozpływa w pustce." (3)
Sen, dzięki temu, że w trakcie jego trwania ślady karmiczne ukazują się w postaci nie skrępowanej racjonalnym umysłem, który często zniekształca wynikające z nich uczucia i emocje, oraz dzięki temu, że owe ślady nie przybierają jeszcze "rzeczywistej" grubomaterialnej formy, daje nam możliwość nie tylko uczenia się prawidłowych na nie reakcji nie wytwarzających nowej karmy, ale daje nam także możność spalania nasion - zarodków przyszłej karmy. Warunkiem takiej możliwości, możliwości całkowitego spalenia przyczyn samsary jest umiejętność pozostawania w czasie snu w stanie przejrzystego światła umysłu, umiejętność zachowania pełnej, niedualnej świadomości rigpa (4).
Rodzaje snów
Zwyczajne sny powstające ze śladów karmicznych śniącego to sny samsaryczne. Mogą być one świadome lub nieświadome i można je podzielić na sny związane z poprzednim życiem śniącego, sny z okresu młodości i sny z najbliższej młodości śniącego. (5)
Kolejny rodzaj snów to sny przejrzyste - powstają ze śladów karmicznych po przekroczeniu poziomu osobistego - również można podzielić je na świadome i nieświadome. Sny tego rodzaju pojawiają się, gdy umysł i prana, dzięki uważnej i regularnej praktyce stają się zrównoważone "a śniący rozwinął zdolność pozostawania w stanie bezosobowym."(6). Jego umysł pozostaje nieporuszony i stabilny, w odróżnieniu do snów samsarycznych, gdzie ogniska prany, nagromadzone wokół nasion karmicznych powodują przyleganie i zawirowania umysłu.
Ostatnia grupa snów to sny w pełni świadome, powstające w niedualnej świadomości (poza dualnością przedmiot - podmiot) - sny przejrzystego światła.
"
Sny przejrzystego światła nie są tym samym, co sny przejrzyste, które powstając z głębokich i stosunkowo czystych aspektów umysłu i pozytywnych śladów karmicznych, wciąż mieszczą się w dualizmie. Sen przejrzystego światła, mimo tego, iż pochodzi ze śladów karmicznych nagromadzonych w przeszłości, nie prowadzi do dualistycznego doświadczenia. Praktykujący nie staje się podmiotem obserwującym sen - przedmiot, ani też podmiotem w świecie snu, ale pozostaje w stanie pełnego połączenia z niedualną rigpą."(7)W tybetańskiej szkole Kagju mówi się o tym stanie jako o "medytacji na takości obiektów percepcji".(8) Jest to stan świadomości natury umysłu, która jest czystym światłem:
"Świetlistość ta emanuje we wszystkich kierunkach, niczym lampa, która oświetla zarówno siebie, jak i obiekty. Umysł czystego światła uważany jest zarówno za niezakłócone promieniowanie, wolne od negatywnych i mentalnych splamień, jak i za czysty, wibrujący dźwięk, który zawiera w sobie wszystkie inne dźwięki. Jego świetlistość jest nieograniczona, a jego zasięg uniwersalny. Postrzegany jest również jako promieniująca pustka, z której powstają obrazy i koncepcje. Nie są one jednak różne od umysłu, są manifestacją jego twórczej mocy, a same w sobie nie posiadają niezależnej siły."(9) Rozpoznanie natury czystego światła umysłu to przede wszystkim przygotowanie do praktyki duchowej związanej ze śmiercią. Ośmiostopniowy proces umierania zaczyna się fazą wzmożonej czujności a kończy rozpoznaniem przejrzystego światła śmierci. Związane jest to ze świadomym wkroczeniem w stan pośredni bardo i możliwością rozpoznania czystego światła wyzwalającego nas z kołowrotu wcieleń (lub ewentualnego wpływania na wybór kolejnego wcielenia).
Taki stan świadomości związany z rozpoznaniem pustki i odczuciem błogości praktykujący powinien zachować w stanie jawy i poza medytacją. Stanowi to przygotowanie do osiągnięcia ostatecznego urzeczywistnienia, które może nastąpić.
Przypisy:
(1) Teoria ta w głównej mierze dotyczyć będzie tybetańskiej szkoły Buddyzmu Bon, której tradycja i praktyki bardzo silnie związane są z jogą snu i śnienia, zob. Tenzin Wangyal Rinpocze, Tybetańska joga snu i śnienia, Poznań 2000
(2) W buddyzmie tybetańskim wyróżnia się jawne i ukryte stany świadomości. Używa się też pojęcia bagcziag na określenie ukrytych skłonności przechowywanych w umyśle. Pojęcia te były by najbliższymi analogiami wobec zachodniego podziału na świadomość i nieświadomość. Zob, F. J. Varela, Sen, śnienie umieranie. Zgłębianie świadomości z Dalaj Lamą, Kraków 2001 , s. 91.
(3) T. W. Rinpocze, Joga snu…, op. cit., s. 35.
(4) "W kontemplacji dzogczen, wolnej od wad zasypiania, pobudzenia czy rozpuszczenia, zarówno chwile spokoju, które pojawiają się między jedna a drugą myślą, jak i ruch samych myśli, zostają zintegrowane niedualnej obecnosci oświeconej świadomości. Termin rigpa (przeciwieństwo marigpa - oznaczającego zasadnicze złudzenie dualistycznego umysłu) wskazuje na czystą obecność tej spontanicznie samowyzwalającej się świadomości, w której ani nie odrzuca się myśli, ani nie podąża za nimi." Namkhai Norbu, Kryształ a ścieżka swiatła. Sutra, tantra i dzogczen, Kraków 2001, s. 116 - 117.
(5) Zob. N. Norbu, Tybetańska Joga Snu i Praktyka Naturalnego Światła, Kraków 1998, s. 23.
(6) T. W. Rinpocze, Joga snu …, op. cit., s. 82.
(7) Tamże, s. 85.
(8) Zob. J. Powers, Wprowadzenie do buddyzmu tybetańskiego, Kraków 1999, s.371.
(9) Tamże, s. 372.
Arek Tabero
www.jogapraga.pl
Arek Tabero, doktor filozofii, nauczyciel jogi według metody BKS Iyengara, prowadzi Studio Jogi na Pradze.Coraz poważniej zainteresowany zachodnią psychoterapią (Jungowska Psychologia Głębi oraz Psychologia Zorientowana na Proces Arnolda Mindella) oraz możliwością jej wykorzystania w pracy ze sobą i innymi w połączeniu z praktykami Wschodu.
Oprócz nieustającej fascynacji Hatha Jogą jestem otwarty także na inne formy pracy z ciałem i umysłem - od paru lat zgłębiam bogactwa Buddyzmu Tybetańskiego -szczególnie jego rdzennej formy - tybetańskiego Bonu.
