Wolność Ziomku w swoim domku - czyli joga domów. Dariusz Bobowski. Część II
wtorek, 9 marca 2010
Łacińskie "domus" znaczy "u siebie", " w domu". Fizyczny dom, siedlisko, jest miejscem intymnym. Przeciętny człowiek spędza w nim 60 - 80 % życia. Będąc miejscem schronienia, regeneracji, rozwoju relacji międzyludzkich, twórczości, jak i uprawiania kultury wewnętrznej, jest tak bliski współczesnemu człowiekowi, jak koszula ciału. O domu w ujęciu jogicznym pisze Dariusz Bobowski.
5. Pratiahara - wycofanie narządów psychicznych (tj. odpowiedników pięciu narządów zmysłów). Dzięki temu uzyskuje się najwyższe opanowanie narządów psychicznych.Narządy zmysłów domu to te elementy jego konstrukcji, które kontaktują się ze światem zewnętrznym tj. ściany zewnętrzne, podłoga, dach, okna i drzwi oraz przewody kominowe wentylacyjne, dymowe i spalinowe.
W powszechnie budowanych budynkach w Polsce zużywa się około 2 razy więcej energii, niż w budynkach starej Unii Europejskiej, przy czym około 80% budynków wykonanych jest w sposób nie pozwalający na oszczędzanie energii. Straty ciepła przez poszczególne części domu w przybliżeniu wyglądają następująco:
- ściany zewnętrzne - 30 %,
- wentylacja - 30 %,
- okna - 25 %,
- dach - 10 %,
- piwnica - 5 %.
Podsumowując - najwięcej energii ucieka przez słabo izolowane i dziurawe ściany oraz kominy wentylacyjne, czyli dziury w dachu.
W polskim budownictwie 60 - 70 % całej energii zużywanej w budynkach przypada na ogrzewanie.
W praktyce, aby zapobiec ucieczce energii na zewnątrz, stosuje się następujące rozwiązania:
- dobór konstrukcji ścian o odpowiednio niskim współczynniku przenikania ciepła i fachowe ich wykonanie,
- dobór okien o odpowiednio niskim współczynniku przenikania ciepła i właściwy ich montaż,
- zastosowanie wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (tzw. rekuperator), pozwalającej w dobrze ocieplonym domu zmniejszyć zapotrzebowanie energii na ogrzewanie nawet do 80%,
- właściwe ocieplenie dachu i podłogi.
W taki oto sposób dom, po opanowaniu narządów zmysłów, na skutek ograniczenia przepływu energii na zewnątrz, zbliża się do stanu, w którym możliwa staje się koncentracja
Po właściwym opanowaniu pierwszych pięciu stopni jogi dochodzimy do kluczowego momentu, w którym wchodzimy na ścieżkę wewnętrznego członu zwanego "sanjamą" - czyli ściągnięciem. Obejmuje on trzy poziomy praktyki: koncentrację, kontemplację i skupienie.
W praktyce budowy domu osiągamy poziom domu energooszczędnego. Jest to budynek, w którym skumulowana energia wydatkowana w całym cyklu "życia", czyli od wyprodukowania materiałów, wzniesienia obiektu przez wieloletnią jego eksploatację i ewentualną modernizację, aż do tzw. śmierci technicznej, jest relatywnie niska. Dodatkowo przez przegrody zewnętrzne rozprasza on mało energii do otoczenia, efektywnie wykorzystuje zainstalowane urządzenia energetyczne (grzewcze, wentylacyjne, oświetleniowe) i jest przystosowany do odzyskiwania energii rozpraszanej (rekuperator) oraz pozyskiwania energii z otoczenia (gruntowy wymiennik ciepła, pompa ciepła, kolektory i baterie słoneczne). Zużycie ciepła do ogrzewania pomieszczeń nie powinno przekraczać 80 kWh/m2/rok (3). Dla porównania wskaźnik ten w budynkach wznoszonych w Polsce w latach 1966 - 2006 zawiera się w przedziale od 350 kWh/m2/rok dla budynków starszych, do 120 kWh/m2/rok dla niektórych obiektów budowanych w ostatnich latach.
W domu energooszczędnym stosuje się wysoko efektywne źródła ciepła na paliwa konwencjonalne (piece gazowe kondensacyjne) lub odnawialne (pompy ciepła, kolektory słoneczne, kotły na biomasę), a koszty ich użytkowania są relatywnie niskie, ze względu na energooszczędną konstrukcję domu. Dodatkowe efekty oszczędnościowe można uzyskać stosując inteligenty system sterowania domem (odbiornikami energii elektrycznej i ogrzewaniem).
Rozwiązaniem przyczyniającym się do zwiększenia ekologii jest instalacja do odzyskiwania wody deszczowej, która po odpowiednim przefiltrowaniu może być wykorzystywana, zamiast wody pitnej, do celów sanitarno - gospodarczych (m.in. do spłukiwania w ubikacjach, w pralkach, do podlewania ogrodu).
Komfort życia mieszkańców domu znacząco się podnosi:
- dobrze izolowane przegrody zewnętrzne zapewniają stały rozkład temperatury w pomieszczeniach, co nie naraża organizmów ludzkich na niezdrowe różnice temperatur w obrębie małych powierzchni, powodowane przez zimne ściany i okna (częsta przyczyna przeziębień),
- bardzo dobra jakość powietrza (dzięki wentylacji mechanicznej - możliwość płynnej regulacji oraz filtracji nawiewanego powietrza, chroni domowników przed zanieczyszczeniami i pyłkami, ograniczając ryzyko alergii).
- Kiedy koncentracja utrzymywana jest przez dłuższy czas, co dla domu oznacza osiągnięcie wyższych parametrów energooszczędności, przechodzi się do drugiego stopnia sanjamy - kontemplacji.
7. Dhyana - kontemplacja.
W praktyce budowania domu realizujemy standard domu niskoenergetycznego. Posiada on wszystkie cechy domu energooszczędnego, ale dodatkowo charakteryzuje się lepszym wskaźnikiem zużycia ciepła do ogrzewania, który nie powinien przekraczać 45 kWh/m2/rok. Uzyskuje się to poprzez podwyższenie parametrów efektywności energetycznej domu np. polepszenie ochrony termicznej przegród zewnętrznych i ich szczelności.
Podczas kontemplacji, tylko w szczególnych warunkach osiąga się trzeci stopień sanjamy - skupienie.
8. Samadhi - skupienie.
Gdy kontemplacja występuje tylko w postaci samego przedmiotu kontemplacji, jak gdyby pozbawiona była swojej natury, następuje skupienie. Ma ono dwa stopnie:
- skupienie z zalążkiem,
- skupienie bez zalążka - wyzwolenie.
W praktyce realizuje się to głównie przez odzysk ciepła z wentylacji, w połączeniu z podgrzewaniem tegoż powietrza w zimie i ochładzaniem w lecie, przy użyciu gruntowego wymiennika ciepła. W budżecie domowym można zaoszczędzić sporą sumę środków, przeznaczaną do tej pory na comiesięczne koszty ogrzewania, stanowiące największą część wydatków na utrzymanie domu (sami pracujemy jako grzejnik, więc mniej wydajemy na tę okoliczność). Ciągle jeszcze jednak jesteśmy uzależnieni od energii elektrycznej dostarczanej z zewnątrz.
Osiągnięcie tak wysokiego stopnia jogi wymaga spełnienia wielu wymogów na etapie projektowania i wykonawstwa. Oprócz wymienionych wyżej cech domu energooszczędnego są to m.in.:
- zwarta i prosta bryła budynku, zapewniająca korzystną proporcję przegród zewnętrznych do kubatury, co wpływa na niskie straty ciepła przez przegrody,
- właściwe zorientowanie budynku względem stron świata, zapewniające wysokie zyski cieplne od promieniowania słonecznego poprzez duże powierzchnie przeszklone umieszczone od strony południowej,
- odpowiednie rozplanowanie pomieszczeń wewnątrz domu uwzględniające ich charakterystykę cieplną; pomieszczenia higieniczno-sanitarne wymagające najwyższych temperatur lokalizuje się z dala od przegród zewnętrznych; pomieszczenia gospodarcze i klatki schodowe umieszcza się w północnej stronie domu przy ścianie zewnętrznej, gdyż nie potrzebują one doświetlenia i mają najniższą wymaganą temperaturę,
- bufor termalny, w postaci ogrodu zimowego na południowej elewacji, jest dobrym źródłem darmowej energii pochodzącej z promieniowania słonecznego,
- właściwe zaprojektowanie zieleni na działce, oraz pnączy na ścianach budynku, zapewniających ochronę przed wiatrem wychładzającym budynek oraz przed zbyt wysoką temperaturą w lecie, jak też umożliwiających absorpcję promieniowania słonecznego w zimie,
- wysoka szczelność przegród zewnętrznych; w praktyce, przy sumarycznej nieszczelności przegród większej od powierzchni dziurki od klucza budynek nie przejdzie pomyślnie tzw. próby szczelności, obowiązkowo wykonywanej w takich przypadkach,
- zastosowanie okien o specjalnej konstrukcji, o bardzo niskim współczynniku przenikania ciepła i specjalnej powłoce niskoemisyjnej, przepuszczającej wysokotemperaturowe promieniowanie słoneczne do środka, a zatrzymującej niskotemperaturowe promieniowanie z wnętrza,
- bardzo precyzyjny montaż wszystkich elementów domu.
Stopień skupienia bez zalążka - absolutną wolność, uzyskuje się realizując standard domu zeroenergetycznego. Do takiego domu nie ma potrzeby dostarczania konwencjonalnej energii elektrycznej, gdyż jest ona pozyskiwana przy pomocy baterii słonecznych (ewentualnie w połączeniu z energią z przydomowej elektrowni wiatrowej).
Dodatkowo istnieje możliwość realizacji domu plusenergetycznego. Gdy dom produkuje więcej energii niż sam zużywa, może ją oddawać do sieci energetycznej.
Podsumowanie - teoria a praktyka
Joga jest dla wszystkich. Praktykę można rozpocząć w dowolnym wieku i każdemu przyniesie ona korzyści.
Identycznie jest w przypadku domów. Najlepiej jest oczywiście rozpocząć od budowy nowego domu, bo koszty takiego przedsięwzięcia będą relatywnie niskie. Możliwa jest także modernizacja istniejących budynków do standardu domów energooszczędnych i pasywnych. W takim przypadku trzeba się jednak liczyć z tym, że nie każdy budynek będzie mógł osiągnąć najwyższe stopnie efektywności i niezależności energetycznej. Związane jest to m.in. z tym, w jakim stanie technicznym jest dany budynek, jak jest posadowiony w stosunku do stron świata i w jakim miejscu się znajduje, oraz ile środków finansowych właściciel może przeznaczyć na ten cel. Czyli tzw. karma budynku (i właściciela) ma tutaj ważny głos.
Idea domów pasywnych zrodziła się w 1991 r. w Niemczech, a ich definicje i parametry określił prof. dr Wolfgang Feist. Założył on Instytut Budynków Pasywnych zajmujący się certyfikacją budynków i propagowaniem idei. Obecnie na świecie zrealizowano około 18 tysięcy budynków pasywnych. Są to w większości domy jednorodzinne, wielorodzinne, budynki biurowe i użyteczności publicznej, takie jak szkoły, przedszkola oraz obiekty rekreacyjne, kościoły i fabryki. Większość obiektów, ponad 13 tysięcy, wybudowanych zostało na terenie Niemiec. Do popularności tego budownictwa w dużej mierze przyczynił się wzrost cen energii. Dodatkowe nakłady, poniesione na zwiększenie efektywności energetycznej budynku, szybko się zwracają. Do budowy domów pasywnych można wykorzystać każdy materiał budowlany dostępny na rynku, a realizuje się je w różnych standardach wykończenia, od domów socjalnych do luksusowych apartamentowców. W Polsce idea ta dopiero się rozwija i wybudowano już kilka budynków jednorodzinnych tego typu.
Dużą popularnością w naszym kraju cieszą się domy energooszczędne. Koszt budowy takiego obiektu może być do 10 % wyższy od kosztów budowy standardowego domu, a zyski podczas użytkowania są ogromne. Dodatkową zachętą są gminne dotacje na instalacje kolektorów słonecznych (do 40 % wartości inwestycji) oraz premia termomodernizacyjna, zapewniona przez państwo w ustawie termomodernizacyjnej, gwarantująca przyznanie kredytu na całość przedsięwzięcia i zwrot do 20 % kosztów nakładów poniesionych na działania poprawiające efektywność energetyczną budynku (pozostałe 80 % kredytu spłaca się z oszczędności uzyskanych w wyniku inwestycji termomodernizacyjnej).
Kolejnym impulsem do działań energooszczędnych jest system świadectw energetycznych budynków, wprowadzony przez polskie prawodawstwo. Jego celem jest uzyskanie efektu wymiernego promowania obiektów o lepszej efektywności energetycznej, w postaci wyższej ceny rynkowej takowych.
Korzyści z podążania ścieżką jogi domów są namacalne i niepodważalne. Są to:
- wysoki komfort życia mieszkańców przyczyniający się do lepszego samopoczucia i zdrowia,
- niskie koszty utrzymania domu,
- ekologia i energooszczędność skutkujące mniejszym zanieczyszczeniem środowiska naturalnego,
- niezależność energetyczna.
Literatura:
(1) Klasyczna joga indyjska, Jogasutry przypisywane Panandżalemu i Jogabhaszja czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie; Leon Cyboran; PWN 1986 r.
(2) Zielone światło dla budownictwa pasywnego, dr inż. arch. Ludwika Juchniewicz-Liipińska, Doradca Energetyczny nr 1/2010.
(3) Klasyfikacja energetyczna budynków wg Stowarzyszenia Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju
Dariusz Bobowski - joga jest jego pasją od kilkunastu lat. Z wdzięczności za jej dary, dzieli się tą wiedzą prowadząc zajęcia w krakowskiej szkole "Joga na Dębnikach". Nieustanne odnajdywanie równowagi i głębi życia sprowadziło na jego drogę astrologię, naukę o odżywianiu i gotowanie, wycieczki górskie, a przede wszystkim wspaniałych nauczycieli i przyjaciół - w tym kota Mrówę. Kontynuując swoje techniczno-ekologiczne zainteresowania (inż. energetyk, specjalność energooszczędność w budownictwie) pracuje jako projektant i doradca energetyczny. Współzałożyciel portalu www.energoeko-dom.pl.
