Czym jest asana? Jurek Jagucki
piątek, 25 czerwca 2010
O ile słowo Joga budzi w nas jakieś skojarzenia - słowo asana będzie znane raczej już tylko praktykującym i to często już nie początkującym. Gdy zadałem to pytanie "Z czym kojarzy Ci się Jogadzieciom wszystkich 7 klas (I i V) Szkoły Podstawowej w Szczecinie odpowiedzi padały różnorodne: to kontemplacja, ćwiczenia akrobatyczne, to tak, jak karate z Chin, misio Jogi, dziwne pozycje ciała, leżenie w relaksie itp.
Sama joga choć pochodzi z Indii należy do kultury wszechświatowej i uniwersalizuje każdego człowieka od ciała po światło świadomości. Joga jest więc sztuką międzynarodową dla każdego - daje wiedzę, jak ustabilizować emocje, jak instynkt przekształcić w intuicję, jak doskonalić ciało wyrabiając silę woli i sprawny umysł. Spośród wielu ćwiczeń jogi asany kojarzą się najbardziej z treningiem fizycznym i psychicznym, z relaksem, ze stretchingiem.
Czym jest asana? - to pytanie celuje w sens asany jako takiej, a więc w odpowiedzi powinna się znaleźć filozoficzna informacja o esencji asany.
Od starych indyjskich źródeł począwszy przez literaturę jogi naszych czasów pytanie o esencję asany było stawiane ze zbyt małą uwagą. Teksty bardziej są zainteresowane sposobem wykonywania pozycji i ich efektami. Aby to zobrazować można tu się posłużyć dwoma przykładami - starym i nowym:
1. Joga sutry (II 4-6): Śiwa sukham asanam (pozycja jest mocna i delikatna) nie jest zamierzona jako definicja esencji asany. Patańdżali raczej przepowiada pewne rozumienie o asanie, którą nazywa jogiczną pozycją. Nie mówi, co on rozumie jako asanę, mówi raczej o możliwościach: mocy, szczęściu i innych jakościach i efektach asany. On tylko opisuje sposób, w jaki powinna być wykonana. Podobnie zresztą w Jogasutrach (11.47 i 48} definiuje kryteria perfekcji w asanie i mówi o rezultatach mistrzostwa w asanie.
2. Jedna z rzadkich poważnych prób naszych dni wyjaśniających czym jest asana jest dokonana przez M.M.Gore,"Anatomia i Fizjologia Jogicznych Praktyk" (Lonavla 1991, s.72-77). Zgodnie z tradycją on mówi, że asana oznacza "siedzącą pozycję" lub "pozycję" ciała, która prowadzi do stabilności ciała i umysłu w sensie dobrego samopoczucia. To tylko daje ogólne wyobrażenie, czym jest asana. Sens znaczenia nie jest jeszcze dotknięty, ponieważ ten właściwy, wewnętrzny proces, który prowadzi do stabilności ciała i umysłu w sensie dobrego samopoczucia nie jest jeszcze pokazany. Potem Gore krytykuje trzy tłumaczenia terminu "asana" na angielski, ponieważ nie dotykają właściwego znaczenia: asany jako pozycji, pozy i ćwiczenia.
Po pierwsze: Asana często tłumaczona jest jako "pozycja". To jest prawda, że asany są zmodyfikowanymi częściami trzech podstawowych ludzkich pozycji: stania, siedzenia i leżenia.
Ale asany i pozycje różnią się pod wieloma względami. Ten termin nie oddaje w pełni znaczenia asany. Jakie są różnice? W codziennym życiu pozycje stanu umysłu nie są ważne dla pozycji samej w sobie. Większość czasu my nie jesteśmy przytomni pozycji, które przyjmujemy, my rozwijamy je i utrzymujemy, nie zauważając różnych rodzajów myśli, naszych zajęć i pracy, które wykonujemy. Natomiast asana jest wykonywana z pełną koncentracją na tym, co i jak robimy.
Inne tłumaczenie asany to "poza". Według Gorego to również nie jest właściwe słowo. Poza nie jest naturalną pozycją ciała. To jest wyraz ekspresji niektórych myśli czy emocji. Jogin kształtując pozycje nie jest aktorem, który wyraża jakieś uczucia.
Termin "ćwiczenie" jest również nie satysfakcjonujący ponieważ odnosi się bardziej do sportu i gimnastyki Słowo ćwiczenie pokazuje ideę szybkich i z pewną siłą robionych ruchów ciała i jego części i powtarzanych działań, które zwykle prowadzą do natężenia, napięcia i zmęczenia.Asany są natomiast praktykowane powoli i stabilnie, przynoszą fizyczne i psychiczne odprężenie. Element "body building" jest zupełnie nieobecny w asanach. Podstawą tych argumentów jest styl wykonywania asan, który jest praktykowany w Lonavla (w Polsce znany jest w postaci systemu ćwiczeń relaksowo - koncentrujących według pana Paska (przyp. opracowującego J. J.) Ale nawet jeśli weźmiemy pod uwagę współczesne szkoły jogi, które są inspirowane przez Krishnamachara (Iyengar, Desikachar, Patabhi Jois), są to dynamiczne sposoby praktyki, które rozwijają i trenują siłę mięśni ciała, to termin "ćwiczenie" bez żadnego wyjaśnienia nie odpowiada asanie, która różni się od sportowych i gimnastycznych ćwiczeń.
Po krytycznej dyskusji o tłumaczeniu "asany" Gore próbuje dać nam nowy termin. Definiuje asanę jako "posturalny wzorzec". Ta propozycja nie jest zła, ale nie jest wystarczająca dla pełnej definicji asany. Gore nie wyjaśnia znaczenia struktury wewnętrznej tego "posturalnego wzorca". Doświadczenie, które odsłania znaczenie "asany" nie jest tu analizowane. Zamiast tego Gore, tak jak inni, wszyscy autorzy przedmiotu, nagle obracają opisy w kierunku, jak powinna być wykonana asana i jakie powinna dać efekty.
Te dwa przykłady wystarczą aby pokazać, że definicja esencji asany od Patańdżalego do naszych czasów pozostaje pytaniem bez odpowiedzi. Ale jak ktoś ma wiedzieć i jak praktykować coś, jak rozumieć efekty tej praktyki, jeśli nie wniknie wewnątrz jej esencji? To jest prawda, że każda uważna praktyka prowadzi do nieartykułowalnego związku z esencją tego, co jest praktykowane. Wyartykułowane pytania i odpowiedzi są bardzo ważne, bo pomagają uniknąć błędnych sposobów praktyki i prowadzą do głębokiego doświadczenia. Głębokiego, ale ukrytego przez powierzchowne zrozumienie, a które jednak bardzo doświadczonemu praktykującemu przyniosą coraz głębsze życie.
Jeżeli więc esencja asany nie jest zrozumiana lub bezmyślnie zapomniana, zacina się płytka rutyna. Szczególnie nauczyciel powinien mieć głęboką i jasną znajomość esencji tego, czego uczy, z powodu jego odpowiedzialności za sedno przedmiotu, którego naucza.Karl Baier z Wiednia, na którego rozprawie o asanie się tutaj opieram, podczas pobytu w Punie w 1992 roku dyskutował ważne problemy historii i filozofii Jogi lyengara z jej fundatorem. W jednej ze swoich rozmów z lyengarem zadał pytanie, na które nie znalazł odpowiedzi w żadnej książce: ,,Co to jest asana?"
lyengar pomyślał chwilę i dał zwięzłą filozoficzną odpowiedź: "Asana jest procesem pozycji i re-pozycji przez który następuje zrównoważenie ewolucyjnego i inwolucyjnego ruchu i Umysł osiąga stan spokoju."
To stwierdzenie próbuje odsłonić trochę rozległość i rozmiar esencji asany. W zwięzłej sutro-podobnej formie zawiera ważne myśli, które winien zauważyć każdy praktykujący, ponieważ mogą go prowadzić do głębokiego jogicznego doświadczenia. Teraz będą wyjaśnione krótko główne terminy definicji.
1. Asana jest procesem.
Asana nie jest czymś statycznym. To nie jest przekształcenie żyjącej osoby w statuę zrobioną w kamieniu. Wręcz przeciwnie, wg. Iyengara esencją asany jest przede wszystkim stały, mocny, zrównoważony ruch-proces, który nie kończy się ot, tak po prostu, ale znajduje spełnienie w spokoju. Kiedy patrzymy na fotografie w książkach o jodze mamy tendencję, aby myśleć, że to, co widzimy na zdjęciu jest identyczne z asaną. Ale to, co ktoś widzi na fotografii nigdy nie jest pozycją w prawdziwym znaczeniu To jest tylko pewien foto-skrót. Migawkowe zdjęcie zrobione w krótkim momencie. Tego, co w realności jest nieustannym procesem pozycji i re-pozycji. Z punktu widzenia osoby praktykującej to nie jest poza (jako zewnętrznie postrzegany obiekt) to jest tylko akt przeprowadzenia przez pozycję. Teraz jest tylko pytanie: jaką ten proces przeprowadzenia przez asanę ma strukturę. Na to jest odpowiedź w następnej części definicji lyengara:
2. Asana jest procesem pozycji i re-pozycji.
Termin pozycja i re-pozycja definiuje osobliwy charakter procesu, który konstytuuje esencję asany. Oba mają swoje szczególne znaczenie w filozofii asany lyengara. Pozycja a właściwie przyjmowanie pozycji nie jest sztuczną ekspresją jakichkolwiek myśli czy emocji, jak to definiuje Gore, ale przyjmowanie pozycji a właściwie byłoby bycie w pozycji, oznacza działanie. Pozycja zawiera skończoną pozycję części ciała i ciała reprezentowaną przez przyjęcie konkretnej asany (Tree of Joga. 54).Słowo "repose" - re-pozycja (spokojny odpoczynek) jest użyty w szczególnie niezwyczajny sposób. Czyli ten spokojny odpoczynek oznacza odbicie w pozycji. Pozycja jest już przemyślana i przepracowana. Różne części ciała są umieszczone w ich właściwych miejscach, we właściwym porządku. Czują się wypoczęte i prawdziwe a umysł doświadcza spokoju a także spokojne są kości, stawy, mięśnie, włókna mięśni i komórki (Tree of Joga, 54-55}.
Jako kombinacja bycia w pozycji i odpoczynku - asana odsłania się jako proces o kolistej strukturze. Praktykujący powtarzając asanę, ciągle wraca do bycia w pozycji, aby ją uporządkować. Uporządkowana pozycja jest początkiem nowego uporządkowania.
Co uzyskujemy przez ten wymagający wysiłku proces oczyszczania?
Jakie są reguły tego uporządkowanego kierunku?
Sens jest zawarty w terminie "repose" - re-pozycja (spokojny odpoczynek). lyengar nadaje podwójne znaczenie temu słowu. "Repose" oznacza przyjąć znowu pozycję, uporządkować ją i to drugie "repose" w zwykłym znaczeniu tego słowa znaczy odpocząć, iść ku spokojowi, osiągnąć ciszę.
Teraz rozważmy, jak ten spokój ma być osiągnięty. Jakie zasady doprowadzą nas do spokoju. I, co więcej,jaka jest natura procesu pozycji i re-pozycji.
3. Asana jako pozycja i re-pozycja jest rodzajem zrównoważenia.
Iyengar opisuje ten proces bycia w pozycji i re-pozycji jako równoważenie ruchu.Co to jest równoważenie? Być w równowadze jest sposobem bycia, który użycza własnej egzystencji i ma specyficzną strukturę. Rzeczą, która jest w równowadze lub bez, jest ta rzecz wtedy, kiedy jej bycie jest ukonstytuowane jako całość przez antagonistyczne elementy, które są w relacji każdy do siebie w ten sposób, że harmonizują i kreują jedność i przeciwnie przeszkadzają każda drugiej, niszcząc całość tej egzystencji. Równoważenie tych elementów oznacza dążenie do stanu równowagi między nimi. One mogą razem pracować w budowaniu i jednoczeniu całości, którą tworzą, a również przeciwstawiają się każda sobie.
Na przykład: żeby jechać rowerem, tendencja do upadnięcia na prawo i przeciwna tendencja, żeby upaść na lewo mogą się zrównoważyć. Jeśli rower i rowerzysta pochylą się ku jednej stronie to są w niebezpieczeństwie utraty równowagi. Przeciwstawna tendencja jaką muszą przyjąć, żeby utrzymać się prosto to dawać więcej uwagi na drugą stronę. A więc sztuką równowagi jest nie podkreślanie z naciskiem jednej ze stron. Jeśli ruch jest zbalansowany, nie chwieje się ze strony na stronę, ale utrzymuje się w prostej środkowej linii. Jeśli powstają przeciwstawności na środkowej linii, stają się niewidoczne. Rezultatem jest niewzruszony spokojny ruch. Niezachwiany.
4. Asana jest równoważeniem ewolucji i inwolucji.
Być w równowadze oznacza być ukonstytuowanym przez integrację przeciwstawnych zasad. A więc tym samym definicja, która opisuje esencję asany jako równowagi musi również definiować te przeciwstawne składowe. W każdej pozycji dwie podstawowe przeciwne tendencje są osadzone w ruchu, który Iyengar w swej definicji nazywa inwolucją i ewolucją. Tak, jak w każdej innej strukturze, która powstaje przez proces równoważenia one również mogą utracić równowagę. Tym samym podstawowym zadaniem w procesie pozycji i re-pozycji jest zrównoważyć inwolucję z ewolucją .Ewolucja tutaj oznacza ruch z centrum, na peryferie, z wnętrza na zewnątrz, z mięśni do skóry, ze źródła działania do rozległości, do naszego otwarcia na świat. To jest połączone z wysiłkiem, ogniem, trudem i gorącem, które budzą nasze śpiące energie. Ewolucja w asanie oznacza doprowadzić rozszerzanie do maximum. Ktoś mógłby to nazwać "prawritti marga" - droga aktywności w kształtowaniu asany, która jest kreowaniem przestrzeni, otwierającej praktykującego ku światu. Według lyengara ta zasada również ma analogie w Jogasutrach, które opisują konieczne znaczenia osiągania ograniczenia przepływu świadomości jako "abhjasa" lub dedykowanie spokojnego wysiłku (Y. S, l, 13-14)
Inwolucja jest przeciwnym ruchem - z peryferii do środka, z zewnątrz do wewnątrz, ze skóry ku mięśniom, ze świata do siebie. Jest to element rozluźnienia i poddania rozszerzaniu. Inwolucja w asanie reprezentuje to, co w terminach indyjskiej filozofii jest "niwritti marga" - droga wstrzymania, przeciwna do drogi działania "prawritti marga".
Stosownie do Jogasutr ten element koresponduje do wairagja - wolności od pragnień, przywiązania ("Y.S. l. 15-16).
W praktyce asany, ruch inwolucyjny jest bardziej wewnętrznym i ukrytym ruchem niż ewolucyjny.
W jednej ze swoich mów lyengar daje praktyczny przykład dla tej zasady: "Prostując twoją rękę, ty powiesz "och, ja czuję mój palec, stał się dłuższy ".Gdy ja prostuję, widzę jak wiele energii wraca bliżej mnie. W moim rozciąganiu nie szukam dłuższej mojej ręki. Ja szukam długości mojej energii, która przychodzi z peryferii...... do mojego umysłu. To jest wairagja. W mojej praktyce chociaż to pokazuje się na zewnątrz - ja jestem wairaginem wewnątrz."
Obie te tendencje ruchu ewolucyjna i inwolucyjna wyglądają przeciwstawnie, niemniej jednak we właściwej pozycji są splecione i nawet pomagają sobie nawzajem: więcej ewolucji - więcej inwolucji. Gdy tylko otworzymy się i rozszerzamy do maximum, bariery pękają i możemy wejść do wewnętrznego źródła. Doskonałe rozszerzenie tworzy płynięcie przytomności z peryferii do źródła działania, środek naszego ciała i jego zakorzenienie są ugruntowane. To całkowite rozszerzenie wraca do punktu startu i odsłania źródło wewnętrzne. W swoim "Tree of Yoga" - "Drzewie Jogi", lyengar porównuje ten podwójny ruch ewolucji i inwolucji z ruchem wewnątrz drzewa: "Praktykując asany ty dajesz energię płynącą w Twoim systemie, Ty czujesz, jak to pracuje, jak to płynie. W drzewie energia płynie od nasion do liści i liście mając kontakt z powietrzem wracają energię z powrotem przez gałęzie ku korzeniom i korzenie sprawiają, że drzewo rozwija się, później dając kwitnienie, owoce i kwiaty"-(Tree of Joga l16).
5. Celem asany jako równoważenia inwolucji i ewolucji jest spokój umysłu.
Jeśli ewolucja i inwolucja są zrównoważone w pozycji wyłania się nowa jakość przytomności. Teraz praktykujący jest w stanie zrównoważonej postawy i spokoju. Wyciszenie i spokój nie są przeciwstawne ruchowi, ale są jego doskonałością. Ruch, który jest zrównoważony, bez wewnętrznych i zewnętrznych przeszkód ma jakość wyciszenia i stale płynie. To nie przeszkadza ukrytemu środkowi w niezależnym ruchu, ale odsłania go. Tym samym spokój nie jest nudną pustką, w której się nic nie dzieje, ale szczytem doświadczenia obfitości i witalności połączonych ze stabilnością i ześrodkowaniem, które utrzymują praktykującego w kontakcie z jego lub jej wewnętrznym "ja". Spokój nie oznacza tu bycia niedotykalnym czy niewrażliwym, ale oznacza możliwość objęcia otwartości wszechświata i pamięci źródła egzystencji w trudnych sytuacjach. Wyciszenie jest objawieniem się początku. To się zdarza, gdy obecność źródła świeci mocno. Kiedykolwiek dotykamy źródła istnienia stajemy się wyciszeni, ponieważ nasze życzenia i pragnienia znikają i czujemy wewnętrzną obfitość, która nie ma końca.
wg artykułu Karla Baiera z Wiednia- "Czym jest Asana?"
Jurek Jagucki
