Asana - charakterystyka odsłownikowa, interpretacje. część II. Konrad Kocot
wtorek, 8 sierpnia 2006
Ciąg dalszy artykułu o pochodzeniu słowa asana.
Ze względu na obfitość informacji w Puranach dotyczących asany, przedstawiony tu materiał z konieczności ograniczony zostanie do dość pobieżnego omówienia, zawężonego dodatkowo do Puran śiwaickich, które stosunkowo najwięcej miejsca poświęcają jodze.Podobnie jak w systemie jogi Patańdżalego, w Purunach mówi się o asanie jako o środku pomocniczym do uzyskania poznania rozróżniającego /vivekakhyäti/. Asanę wymienia się w tych tekstach jako jeden z członów ścieżki ośmiostopniowej /anöäigayoga/ /Skanda P.. II/9/30, Agni P. 373/, jak i ścieżki sześciostopniowej /nadäigayoga/ /Siva P. IV/I/41.59/.
Definicja asany przedstawiona w Skanda Puranie określa ja jako pozycję, w której można pozostawać wygodnie przez unikanie fizycznej zmienności, niestałości /cäncalaya/.
W innym fragmencie jest mowa o tym, że winno się praktykować jog w pozycji, którą uważa się za wygodną, np. Swastikasana.
W Śiwa Puranie znajdują się zalecenia, aby adept praktykował jogę w pozycji siedzącej, trzymając prosto głowę, szyję i klatkę piersiową. Oczy powinny być zamknięte, szczęki niezaciśnięte, a język umieszczony przy górnej szczęce. Pięty powinny być umieszczone po obu stronach genitaliów /od góry i dołu/. Adept winien kontrolować swój oddech, siedząc nieporuszony jak skała.
Skanda Purana stwierdza, że istnieje tyle asan ile rodzajów istot żywych. W Puranach siwaickich wymienia się zazwyczaj tylko niektóre asany z nazwy, np. Ardha, Padma, Swastika, Bhadra, Uttana i inne.Najwięcej miejsca poświęca się asanie w tekstach hatha jogi. W szkole tej bardzo szczegółowo omawia się asanę, przypisując jej nieraz zadziwiające, wręcz fantastycznie brzmiące efekty. W tekstach zapewnia się, że praktyka asan zapewni zdrowie, rozwój duchowy czy też uzyskanie przeróżnych mocy. To szczególne traktowanie asany /jako pozycji/ związane było ze zmianą podejścia do ciała ludzkiego, które według poglądów tej szkoły było "…najdoskonalszym i najpewniejszym narzędziem, jakie człowiek ma do dyspozycji dla przezwyciężenia śmierci", "…kluczem…, sekretem zarówno upadku jak i wyzwolenia, zwierzęcych słabości i boskiej mocy…, mistycznym mostem między duchową, a fizyczną egzystencją". Asana miała być tym środkiem, który przemieni zwykłe ciało w "boskie".
W traktatach hathajogicznych, podobnie jak w większości wcześniej omawianych tekstów, wyróżnia się dwa zasadnicze znaczenia terminu asana:1. siedzenie, siedzisko /to na czym się siedzi/, ale także siedziba;
2. sposób siedzenia, pozycja. Ad. 1
W różnych tekstach znajdują się mniej więcej podobne opisy miejsca zalecanego do praktykowania. Często określa się również jego kształt oraz materiał, z jakiego siedzenie powinno być wykonane. Najczęściej jest to drewno, skała, ziemia lub piasek, nakryte skórą jelenia, tygrysa, słonia, byka, wełnianym lub bawełnianym materiałem trawą kuśa itp. Wierzono nawet, że od rodzaju materiału użytego na wykonanie siedzenia zależą efekty praktyki, np.: bogactwo zdobywa się na siedzisku z materiału, usunięcie choroby na siedzeniu trzcinowy, zdrowie daje podłoże jedwabne, bambusowe powoduje biedę, zaś siedzenie z liści jest przyczyną zaburzeń mentalnych. Ad. 2
W większości tekstów hathajogi znajduje się informacja, że początkowo istniało osiemdziesiąt cztery tysiące asan, spośród których Śiwa wybrał jedynie osiemdziesiąt cztery jako ważne, jakkolwiek niektóre teksty podają większą liczbę, np. manuskrypt dżodhpurski HYP wylicza sto osiem asan, yogäsanamala 102, Rudräyamala 100, zaś współcześnie żyjący jogin B.K.S. Iyengar opisuje
dokładnie sposób wykonania i działania 200 asan.Svatmarama definiuje asanę w Haöha Yoga Pradépikä /I.17/ jako to, co zapewnia stałość, nieruchomość, /sthairya/, wolność od chorób /ärogya/ i lekkość, giętkość członków /aigalädhava/. Svami Muktibodhananda Sarasvati wyjaśniając ślokę /I.17/ stwierdza, że "w radża jodze asana dotyczy pozycji siedzącej, ale w hatha jodze oznacza coś więcej. Jest specyficzna pozycją ciała, która otwiera kanały energetyczne i centra psychiczne. Hatha joga jest procesem, przez który oczyszczenie i kontrola ciała zachodzą poprzez restrukturyzację prądów prany /…/ a rozwinięcie kontroli nad ciałem powoduje kontrolę umysłu ." Dalej Svatmarama podaje, że asany opisane przez niego zostały przyjęte przez mędrców takich jak Wasisztha i joginów jak Matsjendra /I.18/ (*36).
Drugi z podstawowych tekstów hatha jogi Gheraëoa Samhitä zawiera porównanie ludzkiego ciała do niewypalonego garnka zanurzonego w wodzie. Powinno ono być doprowadzone do dobrego stanu /oczyszczone/ ogniem jogi /GhS I8/ a pomocne w tym jest siedem stanów /GhS I9/, spośród których każdy osiągnąć można przez jedną z praktyk zalecanych przez Gherandę:
1. natkarma - oczyszczenie ciała /soddhana/,
2. äsana - siła, wzmocnienie /drdha/,
3. mudra - stabilność /sthirata/,
4. pratyähära - spokój /dhirata/,
5. präëäyäma - lekkość /läghava/,
6. dhyäna - unaocznienie atmana /pratyksamätmana/,
7. samädhi - nieprzywiązywanie /nirlipta/. Jeden z rzadziej wymienianych tekstów tej szkoły - Anöängayoga autorstwa Carandasa zawiera stwierdzenie, że bez asan nie ma jogi. Po opanowaniu pozycji jogicznej żadne zaburzenia, choroby /roga/ nie będą atakować praktykującego i osiągnie od stan jogi.
Wszystkie asany opisywane w tekstach hatha jogi dzieli się zazwyczaj na trzy zasadnicze grupy:
1. asany medytacyjne,
2. asany relaksacyjne,
3. asany tzw. "fizyczne". Ad. 1
Asany medytacyjne to rozmaite sposoby siedzenia z zachowaniem prostego kręgosłupa, przy jednoczesnym minimalnym napięciu mięśni. Pozwala to przebywać w danej pozycji, oczywiście po odpowiednim treningu, przez długi okres czasu, co jest niezbędne do przejścia do bardziej zaawansowanych praktyk, pranajamy, dhjamy i innych. Do tej grupy asan należą między innymi: Svastika, Vira,
Sukha, ale największe znaczenie w większości tekstów przypisuje się dwóm. Są to:
- Siddhäsana - która otwiera drzwi do wyzwolenia /mokna/, a - według tekstu Svatmaramy oczyszcza ona 72 tysiące kanałów /nädé/, a jej praktykowanie przez 12 lat połączone z kontemplacją Atamana i umiarkowaną dietą zapewni uzyskanie mocy jogicznych /siddhi/. "Gdy opanuje się siddhasanę i zatrzymuje się oddech, praktykując Kevala Kumbhakę, na cóż zdadzą się inne asany?". Svatmarama uważa ją za najważniejszą ze wszystkich asan;
- Padmäsana - niszcząca wszystkie choroby jogina.
Carandasa zaleca opanowanie siddha i padmasany jako pozycji zapewniających osiągnięcie dhjany i samadhi, podczas gdy pozostałe asany usuwają jedynie różne zaburzenia. Ad.2
Asany relaksacyjne - zazwyczaj wykonuje się je w pozycji leżącej, a ich celem jest jak najszybsze zregenerowanie organizmu, np. : Śaväsana, Makräsana. Ad. 3
Asany tzw. "fizyczne" - pozycje wymagające ruchu kręgosłupa w różnych płaszczyznach. Kręgosłup w trakcie dochodzenia do pozycji oraz w trakcie jej utrzymywania przyjmuje mniej lub bardziej wygięty lub skręcony kształt. Jednocześnie napięcie mięśni jest większe niż w spoczynku, co utrudnia bezwysiłkowe utrzymanie takiej pozycji przez dłuższy okres czasu. Zasadniczym celem tej grupy asan jest poprawa zdrowia, sprawności, przywrócenie harmonii itp. Do grupy tej zalicza się: Sirsasana, Sarvangasana, Malasana, Bhujangasana i inne. Dalszy podział tej grupy asan dokonuje się przyjmując za kryterium kierunek ruchu kręgosłupa:
- skłony w przód / np. Pascimottäna, Yogamudrä/,
- wygięcia w tył /np. Bhujäiga, Dhanur, Matsya/,
- skręty /np. Matsyendra/,
- pozycje odwrócone /np. Sarväiga, Śérna/. Na marginesie omawiania szkoły hatha jogi należy wspomnieć o grupie tekstów, w których jest mowa o pozycji jogicznej jako o postawie. W Siddha Siddhanta Paddhati podaje się następująca definicję asany: "Asana to trwanie /osiągnięcie, kontemplowanie, przebywanie blisko/ w swej najprawdziwszej naturze, /wybrawszy/ dowolną /pozycję/ spośród svastika, padma, siddhasany lub jakąkolwiek inną zgodnie z upodobaniem, i uważne trwanie /pozostawanie/ w niej".
Podobne ujęcie przestawiają upaniszady Teja, Nirvana i Trsikhébrähmaëa. Podsumowując należy stwierdzić, że początki asany sięgają zapewne kultury Doliny Indusu, skąd stopniowo przeniknęła do kultury zdobywców aryjskich. Asana jako obca pierwotnemu rytualizmowi bramińskiemu przejawia się głównie w tych nurtach myśli indyjskiej, które kładą nacisk na uzyskanie wyzwolenia na drodze wewnętrznego rozwoju i bezpośredniego przeżycia, a nie ofiary czy
innych zabiegów magicznych. Z przedstawionych powyżej przykładów wynika, że słowo asana w odniesieniu do jogi występuje w jednym z trzech podstawowych znaczeń:
1. siedzenie, siedzisko, na którym sadhaka odbywa swoją praktykę,
2. miejsce, w którym jogin praktykuje,
3. pozycja:
- "fizyczna",
- medytacyjna,
- relaksacyjna,
4. postawa.
Zauważa się stopniową ewolucje od prostego ułożenia ciała, jak najkorzystniejszego dla wygodnego, długiego siedzenia do coraz to bardziej skomplikowanych pozycji, mających dopomóc w przekształceniu ciała ludzkiego w "boskie". Z drugiej strony praktyka asany miała umożliwić stopniowe ograniczenie świadomości do ciała, "pogrążanie się" w nim na tyle głęboko, aby trwać w określonym stanie - postawie.
Konrad Kocot
