Rozdzielenie i jedność - ciało, umysł i duch w praktyce jogi. Piotr Künstler - część II

Gdy rozpoczynamy praktykę hatha-jogi pierwszym doświadczeniem jakie spotykamy jest intensywne ćwiczenie ciała. Przyjmując na macie kolejne pozycje jogi (asany) rozciągamy i wzmacniamy mięśnie, zginamy i prostujemy stawy... Ale czy hatha-joga jest tylko gimnastyką ciała? Czy chodzi tylko o to, aby nasze ciała takie, jakie je znamy składające się z komórek, tkanek i narządów, stały się sprawne i zdrowe? Co z naszymi emocjami? Co z naszym poczuciem wartości i sensu życia? Czy praktykując jogę dotykamy tych, jakże ważnych, sfer naszego życia? W pierwszej części artykułu przedstawiłem perspektywę, z jakiej postrzegamy dzisiaj nasze ciało umysł i ducha oraz co spowodowało takie, a nie inne widzenie. Teraz, nakreślę obraz tego, jak joga postrzega człowieka oraz jak praktyka poszerza perspektywę widzenia świata.

JEDNOŚĆ

CIAŁA (ŚARIRA)

Model ten obejmuje całość egzystencji ze wszystkimi jej zjawiskami. Jest daleko szerszy niż to, co zwykliśmy rozumieć pod pojęciem anatomii (działu biologii zajmującego się budową i kształtem żywych organizmów). Sthula-śarira, czyli ciało fizyczne (grubomaterialne) stanowi tylko jeden z trzech wyróżnianych poziomów. Pozostałe to suksama-śarira, czyli ciało indywidualne (subtelne) oraz karana-śarira, czyli ciało przyczynowe. Mędrcy dokonują dalej jeszcze subtelniejszego podziału wyróżniając pięć powłok (kośa).

POWŁOKI (KOŚA)

Ciało fizyczne (sthula-śarira) obejmuje powłokę anatomiczną - anna-maya-kośa tworzącą podstawowy zrąb struktury ciała wraz ze wszystkimi procesami fizjologicznymi. Mistrzowie jogi mówią, że jest to powłoka zbudowana z pokarmu, który spożywamy.

Ciało indwidualne (suksama- śarira) obejmuje trzy powłoki:

- prana-maya-kośa - powłoka siły życiowej. Prana - oznacza siłę życiową, ale również oddech. To subtelna energia kosmiczna przenikająca i odżywiająca nasze ciało, będąca żywą psycho-fizyczną energią podobną do pneumy w starożytnej filozofii greckiej. Na poziomie fizycznym prana przejawia się jako oddech zasilający nasze ciała z każdym wdechem. Powłoka ta obejmuje z jednej strony samą energię życiową, którą rozróżnia się na pięć aspektów, z drugiej sieć 72 000 kanałów energetycznych (nadi), którymi prana krążąc po ciele odżywia każdy narząd i komórkę.

- mano-maya-kośa - powłoka psychologiczna. Obejmuje część zjawisk świadomości (citta) związanych z niższym umysłem (manas). Manas odpowiada za porządkowanie informacji przekazywanych przez zmysły i jest z nimi bardzo związany. Natura niższego umysłu jest wolicjonalna (związana z siłą woli) i przejawia się jako pragnienia. Stąd manas jest również źródłem emocji oraz uczuć.

Przedstawiony powyżej model można oczywiście dalej uszczegóławiać dogłębnie analizując każdą z powłok. Wiedza ta została szczegółowo przedstawiona w pismach jogi. Nie jest jednak naszym celem ponowne dzielenie włosa na czworo i zgłębianie się w szczegóły któregoś z poziomów.

Bardzo ważne jest natomiast uświadomienie sobie dwóch kwestii.

Po pierwsze, że te trzy ciała z pięcioma powłokami przenikają się zarówno do wewnątrz, od skóry w głąb ciała aż po głębię naszej jaźni, jak i odwrotnie na zewnątrz, od jaźni do powierzchni skóry. Nie ma tu rozdziału pomiędzy ciało i umysł, jakiego często dokonujemy - moje "ja" jest tu gdzie głowa, a tam oto, gdzieś na dole jest moja stopa będąca ciałem fizycznym. Nie ma rozdziału między ciałem, umysłem a duchem i nie da się naszej egzystencji zrozumieć tylko w kategoriach czysto fizycznych. Znakomicie ujął to Aleksander Lowen w stwierdzeniu: "Nie, ciało nie jest naczyniem dla ducha, lecz duchem, który stał się ciałem". Wszystkie aspekty naszej egzystencji stanowią jedność i nie da się ich rozdzielić - to, co robisz z ciałem wpływa na twój umysł i ducha. I odwrotnie.

Podczas praktyki jogi, gdy docierasz do zablokowanych miejsc w ciele, przyjmując pozycje, uwalniasz również emocje w nich skrywane. Niekiedy prowadząc sesję jogi, gdy tylko wypowiem nazwę pozycji widzę reakcje emocjonalne u moich uczniów. Niezmiernie się cieszą lub przeciwnie, wyrażają niechęć zanim jeszcze wejdą w nią. Zdarzyło mi się też obserwować silne pobudzenie i wzruszenie w trakcie sesji.

Refleksja nad asaną będzie więc oznaczała uświadomienie sobie i dostrzeżenie tych emocji - jakie by one nie były. Proces ten prowadzi do integracji wewnętrznej tych aspektów naszej psychiki, których nie byliśmy świadomi. Dalsze wypieranie ich z naszej świadomości na poziomie fizycznym oznacza blokowanie ciała. Odbywa się to przeważnie przez zwiększenie napięcia mięśniowego powodującego zahamowanie przepływu energii w tych miejscach. Proces uwalniania emocji z ciała zaistnieje tylko wtedy, gdy świadomie wejdziesz w praktykę asan.

Praktykując jogę, i to już od pierwszej wykonanej w życiu asany, doświadczamy zatem nie tylko ciała fizycznego, ale również emocji będących częścią powłoki psychologicznej (mano-maya-kośa). Ciało indywidualne (suksama- śarira) obejmuje również powłokę energii życiowej (prana-maya-kośa). Powłoka ta jest niezwykle istotna dla praktyki jogi. Prana jest energią przenikającą naszą całą rzeczywistość. Jest tym, co w każdej chwili oddechu łączy nas z całym światem. Można powiedzieć, że za pomocą oddechu wdychamy w każdej chwili cały wszechświat, a z wydechem tworzymy go na nowo. Tych, których nie przekonują te porównania proponuję na początek jedynie obserwację oddechu w całym ciele podczas wykonywania asan.

Oddech jednoczy ciało i umysł. Z jednej strony jest procesem fizjologicznym należącym do ciała, z drugiej poddaje się kontroli wolicjonalnej. Prana i umysł są związane ze sobą. Ta energia, jak stwierdzili mistrzowie jogi, jest podstawą, po której porusza się umysł. Dzięki pracy z praną poprzez kontrolowany oddech i ruchy skoordynowane z nim, jogin doprowadza umysł do równowagi. Zależność ta działa też odwrotnie, kiedy umysłem kieruje koncentracja, prana podąża za nim. Jeśli umysłem zawładną emocje, wtedy oddech podąża za nimi - zaobserwuj swój oddech, gdy jesteś w sytuacji stresowej, kiedy powoduje tobą lęk. Dlatego tak ważna jest praca z oddechem w jodze. Oddech jest kluczem do opanowania umysłu.

W etapie refleksji nad asaną przenikamy oddechem całe ciało. Wyciszamy w ten sposób umysł targany pragnieniami i otwieramy się na bezpośrednie doświadczanie, integrując w ten sposób najsubtelniejszy wymiar umysłu - vijna-maya-kośa. Odkrywamy naszą wewnętrzną intuicję (buddhi). Wchodzimy w obszar doświadczenia wymykającego się opisowi werbalnemu. Doświadczenia pozwalającego nam "widzieć" rzeczy takimi jakie są. Buddhi jest jak zwierciadło - odbija rzeczy bez oceniania, wartościowania, porównywania itp. Buddhi przejawia się również w działaniu, kiedy dokładnie wiemy co mamy robić, posługując się naszą wewnętrzną intuicją.

W praktyce jogi aspekt ten jest głębokim zintegrowaniem psychiki z pozycją. Jest wiedzą na temat asany, której szczegółów nie przekaże ci żaden nauczyciel. Dzięki takiej świadomej praktyce wiesz dokładnie jak głęboko możesz wejść w pozycję, aby harmonijnie odblokować i zintegrować wszystkie elementy i powłoki ciała tworząc, jak artysta doskonałe dzieło, - asanę będącą głębokim wyrazem twojej duszy. Jesteś wtedy twórcą dzieła, jak i samym dziełem. Kiedy znika ta dwoistość podmiotu i przedmiotu doświadczyć możesz jedności na najgłębszym poziomie (ananda-maya-kośa), jedności absolutnej i bezwarunkowej, jedności ciała i ducha. W stanie kontemplacji odkrywasz, że ciało jest duchem, tak jak odbicie w lustrze nie jest czymś oddzielnym, niezależnym - jest jedynie przejawem tego, co się w nim odbija.

Idąc tym tropem zachęcam do uważnego pogłębiania praktyki nawet najprostszych pozycji jogi, a nie do gromadzenia na swym koncie coraz to nowych asan, które udało się wykonać. To jest droga do autentycznego urzeczywistnienia celu jogi, całkowitego zjednoczenia ciała, umysłu i ducha.