Historia jogi w pigułce. Piotr Marcinów
czwartek, 13 maja 2010
Pojęcie "joga" odnosi się zarówno do celu jak i metody. Jako cel oznacza scalenie człowieka na najwyższym poziomie. Metody zalecane przez jogę mają za zadanie przybliżenie do tego celu. Także ćwiczenia których celem jest integracja są nazywane jogą. Joga traktuje człowieka jako całość, nie traktuje go jako zbiór niepowiązanych elementów. Ciało, umysł i duch stanowią całość, a joga wraz z jej technikami prowadzi do ich harmonizacji. Zdrowe ciało i psychika są istotnym elementem w zaawansowanych praktykach hatha jogi.
Poniższe przedstawienie rozwoju jogi jest bardzo pobieżne, mające na celu zasygnalizowanie bogactwa i różnorodności dróg jogi. Nie ma na celu nawet ich skrótowego przedstawienia.Początki jogi nie są nam znane, mitologia indyjska przypisuje jodze boskie pochodzenie. Zgodnie z tekstami istnieje 8400 000 pozycji jogi odpowiadających wszystkim gatunkom żywych istot zamieszkujących wszechświat. Ćwiczenia jogi miał przekazać Śiwa swojej małżonce Parawati, aby ta mogła zachować wieczną młodość. Tyle ma do powiedzenia mitologia. My natomiast możemy prześledzić 5000 tys. lat historii jogi, którą dzieli się na 6 okresów: proto-jogi, przed-klasyczny, epicki, klasyczny, po-klasyczny i współczesny. Datowanie powyższych okresów jest przybliżone. Proto-joga
Początki tego okresu giną w mrokach dziejów i łączą się z prehistorią Indii do okresu około 1500 p.n.e. Nasza wiedza o tym okresie opiera się na znaleziskach archeologicznych z jednej strony i na odniesieniach w najstarszych tekstach cywilizacji doliny Indusu - Wedach z drugiej.
Najstarszymi znanymi świadectwami istnienia jogi są pochodzące z 2500 roku p.n.e gliniane figurki i pieczęcie przedstawiające postacie w pozycjach jogi odkryte w Harappie nad Indusem i w Mohendżo Daro.
Proto-joga Wed jest jeszcze nieusystematyzowanym zbiorem praktyk, które obejmują koncentracje, ćwiczenia oddechowe, ascezę. Teksty wyrażają aspirację praktyków do osiągnięcia stanu wykraczającego poza ograniczenia związane ciałem i umysłem.
Okres przedklasyczny
Datowany na około 500 p.n.e. W tym okresie odkrywamy wątki i praktyki jogiczne we wczesnych Upaniszadach. Upaniszady uchodzą za najwcześniejsze teksty filozoficzne, których dociekania dotyczące naszej najgłębszej natury (atman) w skrócie przedstawia Brihadarnajaka Upaniszad III.4.2:
nie może zobaczyć widzenia ten, który widzi,
Nie może usłyszeć słuchania ten, który słucha,
Nie może pomyśleć myślenia ten, który myśli,
Nie może zrozumieć zrozumienia ten, który rozumie,
To jest właśnie twoja dusza, ona jest wewnątrz wszystkiego,
Wszystko od tego różne jest błędem. (1) Okres Epicki
Okres ten rozciąga się pomiędzy 500 r. p.n.e. do 200 n.e. W tym czasie powstają średnie Upaniszady i wielkie dzieło epickie Mahabharata w skład której wchodzi najbardziej znany tekst jogiczny na zachodzie - Bhagawadgita. W Katha upaniszadzie [VI.10-11] dochodzą do głosu idee będące podstawą jogi klasycznej:
Kiedy pięć zmysłów poznania,
A z nimi umysł, zatrzyma się
I rozum już więcej nie działa,
O tym powiadają, że jest najwyższą drogą.
Droga ta uważana jest za jogę,
Stałe powstrzymanie zmysłów,
wtedy staje się nierozproszony,
To joga zaprawdę jest początkiem i końcem. (2)
Bhagavad-Gita jest znaczącą próbą syntezy nurtów jogi i duchowości okresu epickiego. Dzieło to do tej pory jest źródłem inspiracji dla wielu generacji joginów. Bhagavad-Gida łączy główne nurty jogi: dźnianę (joga mądrości), bhakti (joga oddania) i karma (joga czynu) z jednoczesnym dużym naciskiem na nieprzywiązanie do efektów swoich czynów.
W jodze mieszkając, czyn spełniaj bez przywiązania, Ardżuno,
Jednaki w zysku i stracie - jednaki stan zwie się jogą! (3)
Joga jest pojmowana jako sztuka równowagi.
17. Dla tego, kto w miarę jada i chodzi, w miarę się trudzi,
Kto w miarę śpi, w miarę czuwa, jest joga ból niwecząca.
18. Gdy powściągnięta świadomość zatrzyma się w Sobie, wtedy
Niczego już nie pragnący skupionym jest nazywany.
19. Jak płomień w miejscu bezwietrznym nie chwieje się, tak wygląda
Jogin, co jogę uprawia z umysłem opanowanym.
20. Gdzie uspokaja się umysł, wstrzymany ćwiczeniem jogi,
Gdzie sobą Siebie ogląda i w Sobie samym się cieszy,
21. Gdzie szczęście nieporównane, chwytane czystym rozumem,
Ponad zmysłowe poznaje, w czym będąc nie gubi Prawdy,
22. Co osiągnąwszy nie myśli, by mogła być większa zdobycz,
W czym trwając nawet najcięższym cierpieniem się nie załamie -
23. To rozłączenie z cierpieniem jogą się zwie, niech wie o tym! (4) Okres klasyczny
Okres klasyczny wiąże się z powstaniem Jogasutr, dzieła systematyzującego wielowiekową tradycję jogi, przypisanym Patańdżalemu. Klasyczna joga jest jednym z sześciu ortodoksyjnych systemów filozoficznych hinduizmu. System jogi klasycznej został zebrany i opracowany w Jogasutrach powstałych w III w. p.n.e.. Jogasutry to pierwszy jednolity tekst o jodze składający się ze 195 sutr - aforyzmów. Stamtąd pochodzą podstawy filozoficzne jogi. Tekst ten, na przestrzeni wieków, był przedmiotem wielu wyczerpujących komentarzy. Klasyczna Joga Patańdżalego zwana bywa też Radża (Królewska) lub Asztanga (Ośmiostopniową) jogą.
Klasyczna joga opisana przez Patańdżalego ma osiem stopni. Cztery pierwsze stopnie związane są z poszukiwaniami zewnętrznymi - jamy i nijamy pomagają opanować namiętności i kontrolować emocje, a także zachować harmonię ze wszechświatem, natomiast asany oddziaływają na ciało, tworząc je silnym i zdrowym. Pranayama, łącznik pomiędzy zewnętrznym a wewnętrznym aspektem ścieżki, poprzez oddech koncentruje się na kontroli prany (energii życiowej) która stanowi klucz do opanowania umysłu. Pratyahara uczy pracy wewnętrznej - wycofania się ze sfery zewnętrznej, zmysłowej w kierunku introspekcji. Dharana, dhyana oraz samadhi to kolejne stopnie medytacji, pozwalające na oddzielenie materii od ducha.
Ośmiostopnia ścieżka jogi :
1. Yamy - uniwersalne przykazania moralne: niekrzywdzenie, prawda, niekradzenie, wstrzemięźliwość , nie zachłanność.
2. Nijamy - zasady postępowania: czystość, zadowolenie, zapał, poznawanie samego siebie, poświęcenie się.
3. Asany - pozycje jogi. Przywracają ciało do stanu zdrowia i witalności, rozwijają sprawność i wytrzymałość, wpływają na pracę mięśni, stawów, nerwów i gruczołów wewnętrznych, celem ich jest przygotowanie ciała do długotrwałych medytacji.
4. Pranayama - kontrola energii życiowej (prana) poprzez regulację oddechu. Utrzymanie pełnego, stabilnego oddechu pozwala wyciszyć i skoncentrować umysł.
5. Pratyahara - wycofanie uwagi ze świata zewnętrznego poprzez skierowanie uwagi ze sfery zmysłów do wnętrza. Przynosi ona spokój i relaks.
6. Dharana - stan koncentracji na jednym przedmiocie. Skupienie uwagi w celu utrzymywania stabilnego umysłu i niezmąconej uwagi. Stan ten jest przygotowaniem do następnego etapu.
7. Dhyana - kontemplacja, która powstaje w wyniku długotrwałej koncentracji.
8. Samadhi - ostateczny cel jogi. Stan, w którym poprzez doskonałą, świadomą koncentracje dochodzi do przekształcenia świadomości i wyjście poza wszelkie jej ograniczenia. Ciało i zmysły odpoczywają jak w śnie głębokim, a władze umysłu i intelektu pozostają w stanie czuwania. Stan ten charakteryzuje się odczuwaniem głębokiego spokoju, totalnej świadomości tego co jest tu i teraz oraz doświadczeniem braku podziałów na “ja" i świat zewnętrzny. Okres poklasyczny
Okres poklasyczny zawiera się pomiędzy 200 a 1900 rokiem. W tym okresie pomiędzy trzecim a czwartym wiekiem n.e. coraz większe znaczenie zdobywa Tantra, która w tym czasie rozprzestrzenia się szeroko na cały subkontynent Indyjski. Tantra wyróżnia się pośród innych nurtów indyjskich szczególnemu znaczeniu jakie przyznaje ciału jako środkowi wyzwolenia z ograniczeń. Tantryczne założenie, iż absolut może być odkryty poprzez ciało stworzyło podstawy do wyłonienia sie Hatha jogi około 1000 r n.e., jest to najbardziej rozpowszechniona i praktykowana współcześnie forma jogi. Upaniszady jogiczne i takie teksty jak Hatha-Joga-Pradkipika, Gherenda-Sanhita i Śiwa-Sanhita są przepełnione duchem tantrycznym. W tym okresie wyłaniają się dewocyjne ruchy bhakti Śiwaizmu i Wisznuizmu, dochodzi do zaniku Buddyzmu i powstania Wedanty jako dominującego systemu filozoficznego w Indiach. Jednym z najciekawszych ruchów tego okresu jest Śiwaizm Kaszmirski szeroko czerpiący z tradycji tantrycznej i filozofii Buddyjskiej. Okres współczesny
W tym okresie joga i szeroko duchowość indyjska spotyka się z coraz większym zainteresowaniem na świecie. Najważniejsze teksty duchowości indyjskiej zostają przetłumaczone na języki zachodnie z początkiem XIX w. Ponadto duchowi przywódcy Indii zaczynają podróżować do krajów zachodnich, między innymi Swami Vivekananda przybywa do Stanów Zjednoczonych i Europy ze swoimi wykładami, którymi otwiera drogę wielu innym nauczycielom. Między innymi Paramahamsa Yoganada autor znanego dzieła “Autobiografia Jogina" zakłada Self-Realization Fellowship, pojawia się również Maharishi Mahesh Yogi z Transcendentalną Medytacją. Wśród nowych nauczycieli nie brakuje przedstawicieli nurtu hatha jogi i tak przybywają uczniowie Swaniemgo Siwanandy mianowicie Swami Satyanada, Satchidananda, i Vishnu-devananda nie brakuje też następców Sri Krishnamacharyi - B.K.S. Iyengar, K. Patabhi Jois i T.K.V. Desikachar. Ten ruch ludzi i idei nie odbywał się jednak tylko w jedna stronę. Całe rzesze ludzi z zachodu podróżowało na wschód, aby zasmakować ducha Indii. Ponadto na samą jogę wpływa kontakt z kulturą zachodnią, którego najlepszym przykładem jest Integralna Joga stworzona przez Śri Arobindo. Przypisy:
(1) Upaniszady, Kraków 1999, tłum. Marta Kudelska
(2) tamże
(3) Bhagawadgita, Warszawa 2002, 2.4 tłum. Anna Rucińska
(4) Bhagawadgita, Warszawa 2002, 6.17-23 tłum. Anna Rucińska - -
Piotr Marcinów jest nauczycielem jogi. Posiadacz dyplomu instruktora rekreacji ruchowej ze specjalnością hatha joga. Praktykował Astanga Vinyasa Yogę pod kierunkiem BNS Iyengara w Mysore, jogę w podejściu vinyasa krama u Macieja Wieloboba w Krakowie. Uczył się sanskrytu u dr. M. A. Alwara z Maharaja's Sanskrit College w Mysore. Wegetarianin od prawie 20 lat. Swoje zainteresowania filozofią wschodu i jogą rozwijał na Uniwersytecie Jagiellońskim studiując religioznawstwo i filozofię. Interesuje się szczególnie filozofią jogi, siwaizmu kaszmirskiego i buddyzmu.
Wraz z żoną Patrycją Gawlińską prowadzi szkołę jogi w Zabrzu i Gliwicach.
Szkoła jogi Piotra i Patrycji: http://www.joga.info.pl
