Nie bić głową w mur - sztuka właściwego działania: kriya joga. Maciej Wielobób

Najwybitniejszy współczesny komentator Jogasutr Sankhja-jogaczarja Swami Hariharananda Aranya pisząc o kriya jodze (jodze w formie działania) definiuje ją jako: "(...) działanie z zamiarem osiągnięcia Jogi". W niniejszym artykule Maciej Wielobób pokrótce przybliża tę praktykę, która otwiera drugi rozdział Jogasutr.

Gdy przyjrzymy się Jogasutrom zauważymy, że praktyka samodyscypliny, samopoznania i poddania się sile wyższej powtarza się dwukrotnie w różnym kontekście. W aktualnie omawianych sutrach jako kriya joga, a w dalszej części Sadhana Pady jako 3 z 5 nijam (praktyk dyscypliny indywidualnej).

Oczywiście powtórzenie nie jest przypadkowe - tu wymienione praktyki mają posłużyć zmniejszeniu uciążliwości (kleśi - negatywnych tendencji) i poprowadzić nas do skupienia jako przygotowanie do zasadniczych praktyk opisanych przez Patańdżalego jako joga ośmioraka (astanga joga), podczas gdy, tapas, svadhyaya i Iśvarapranidhana opisane jako nijama są już elementem zasadniczej praktyki.

Termin kriya joga wskazuje, że tu samodyscyplina, samopoznanie i poddanie się Iśvarze są działaniem (kriyą), podczas, gdy w drugim kontekście należy je spostrzegać bardziej jako postawę (wobec rzeczywistości). Nie należy jednak mylić kriya jogi (jogi w formie działania) z przedstawioną w Bhagavadgicie ścieżką karma jogi (jogi czynu). Co prawda terminy kriya i karman pochodzą od jednego rdzenia kr (czynić, działać), jednakże różnią się znaczeniowo. Kriya oznacza działanie (czynność), karman - czyn w sensie skutku działania (karmaśaya - złoże karmiczne). W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że ścieżka karma jogi skupia się na pracy nad tym, aby nie powstało nowe złoże karmiczne, natomiast kriya joga nastawiona jest na osłabienie wpływu dotychczas nagromadzonego złoża karmicznego. Najwybitniejszy współczesny egzegeta Jogasutr Sankhja-jogaczarja Swami Hariharananda Aranya tak tłumaczy etymologię terminu kriya yoga: "(...) działanie z zamiarem osiągnięcia Jogi jest kriya-jogą"(1) .

Wjasa w swoim komentarzu do sutr Patańdżalego (Jbh. II.1), pisze: "Kto nie poddaje się samodyscyplinie (tapas), nie osiąga jogi. Zanieczyszczenia umysłu, pstre od nieświadomych impulsów, skutków naszych uczynków i uciążliwości (...), bez samodyscypliny nie ulegają rozbiciu. Ostrzega się jednak, iż samodyscyplinę należy stosować na tyle, na ile nie zakłóca uciszenia (oczyszczenia) świadomości.“ Hariharananda Aranya dodaje: "W filozoficznym kontekście tapas oznacza dużo więcej niż po prostu kształtowanie fizycznej wytrzymałości. Oznacza tryb życia i postępowanie wymagające intelektualnej, moralnej i emocjonalnej dyscypliny dla urzeczywistnienia prawdy o świecie i o sobie samym."(2) Należy pamiętać jednak, że samodyscyplina z zamiarem osiągnięcia jedynie "doczesnych“ korzyści (np. materialnych), nie jest jogiczną formą samodyscypliny (3). Tapas w kriya jodze jest sposobem na wprowadzenie do życia praktyki opartej o abhyasę i vairagyę (por. JS I.12-I.16). Przypomnijmy, że abhyasa jest "nieprzerwanym wysiłkiem dla osiągnięcia stanu spokoju umysłu“ i powinna być "kontynuowana ze szczerym oddaniem“, natomiast vairgya - jest stanem, "kiedy umysł traci całe swoje przywiązanie do obiektów widzianych lub opisanych w pismach“.

Sanskrycki termin tapas obejmuje znaczeniowo nie tylko surowość, ascezę, ale i żar oraz żarliwość. Stąd moglibyśmy pokusić się o przekład, że tapas w omawianym kontekście jest "żarliwą samodyscypliną“. Jakiś czas temu rozmawiałem z nauczycielem jogi z Kłodzka, Krzyśkiem Zubowskim, na temat praktyki jogi w kontekście przekazu różnych mistrzów. Krzysiek powiedział wówczas bardzo znaczące zdanie, a mianowicie, że wybrana przez nas ścieżka jest tylko naczyniem, które należy wypełnić żarliwością. I to jest prawda - aby samodyscyplina nie szkodziła nam, ani nie zakłócała ciszy umysłu (przed czym ostrzega Wjasa w zacytowanym fragmencie Jogabhaszji), nie niszczyła naszego zdrowia, nie była pustym przymusem - musi wynikać z żarliwości. Wtedy możemy urzeczywistnić stan opisany w Bhagawatapuranie (Śrimad Bhagavatam), gdzie jest napisane: "kama tyaga tapah ucyate" - "tapas jest tym, co uwalnia cię od pragnień".

Kolejnym działaniem, które zaleca Patańdżali w omawianych sutrach, jest samostudiowanie. Swami Shuddhananda Giri ostrzega: "Nigdy nie myl swadhjaji ze studiowaniem pism. Swadhjaja to studiowanie jaźni."(4) Nawet, gdy studiujemy tradycyjne teksty, one mają się stać dla nas lustrem, w którym odbija się nasza jaźń. Swami Rama mawiał: "Jest tylko jedna prawdziwa książka do studiowania, z której powinieneś się uczyć - najwspanialsza z wszystkich dzieł - i jest nią właśnie ten manuskrypt, którym jesteś ty.“, a na dowód tego przytaczał poniższą historię.

Był pewien swami, który zwykł codziennie wykładać dla swoich oddanych uczniów. Jeden z uczniów był bardziej uważny niż inni. Gdy usłyszał jak swami mówił o nie-przywiązaniu, odszedł mieszkać do lasu i tam doznał oświecenia. Po 12 latach swojego odosobnienia postanowił sprawdzić, co dzieje się z jego przyjaciółmi, uczniami swamiego. Gdy dotarł do aszramu, gdzie kiedyś pobierał nauki, ujrzał, że wszystko wygląda dokładnie tak samo jak kiedyś: swami wykłada tak jak 12 lat temu, a jego uczniowie siedzą i słuchają. Swami Rama komentuje: "Co za strata czasu! Tak naprawdę nie potrzebujesz wiele zewnętrznych informacji; ty już posiadasz prawdziwą wiedzę w sobie. Musisz się jedynie nauczyć jak zastosować tę wiedzę, którą masz."(5) Co więcej, Swami Rama zauważa: "(...) ścieżka rozwojowa, ścieżka do oświecenia nie jest w rzeczywistości taka surowa, ani zawiła, ani trudna - tak naprawdę jest bardzo prosta. Najprostszym sposobem, aby rozwijać się jest po prostu poznać siebie - zaakceptować i zrozumieć siebie na wszystkich poziomach.“

Okazuje się jednak, że większość ludzi nie potrafi żyć bez walki. Najpierw walczymy ze swoimi słabościami, chorobą etc., by w pewnym momencie się zorientować, że "duch walki“ przesiąknął całe nasze życie. Walczymy ze swoim małżonkiem, z bliskimi, walczymy w pracy, walczymy ze sobą... Joga nie jest sztuką walki, nie jest działaniem wbrew sobie. Jest szukaniem tego, co naturalne, właściwe, czyste dla mnie. Jest drogą do "zatrzymania poruszeń świadomości“ i działaniem w tym kierunku. Walka jeszcze nikomu nie przyniosła ukojenia. Właściwe działanie, pokora, ofiara - tak. Warto o tym pamiętać. I warto pamiętać, że bez Iśvarapranidhany nie ma jogi.