Nauka musi wypierać duchowość, mistykę, ezoterykę. Tomasz Szamsza

Czy do zrozumienia życia potrzeba tradycji, religii, ezoteryki, duchowości, generowania praktyk (w tym medytacji, zen, mistycznych odmian jogi)? Szczerze wątpię i patrzę krytycznie oraz ironicznie ;-) na takie zjawiska. Co więcej, widzę, że przywiązywanie się do nich bez racjonalnej krytyki, poddaniu testom naukowym jest szkodliwe społecznie, powoduje odrealnienie i zamknięcie na aktualne i realne problemy.

"Duchowość" - nowy pojemnik na "tajemnicę"

Cały problem tkwi w tym, że w "tajemniczym" pudełku nie znajdziemy nic nowego tylko to, co wcześniej tam wrzucono (jeśli się już nie wypaliło/nie zużyło). Życie toczy się dalej własnym torem, nie zważając na to, w co wierzymy, czego szukamy, co praktykujemy. Zbytnie podniecanie się/spieranie się nad tym, czego nie ma nie świadczy zbyt dobrze o zdrowiu psychicznym, na większa skale stanowi poważny problem, którego nie rozwiążą żadne praktyki, tradycje, instytucje religijne. Tutaj potrzebny jest nie tylko umiar ale racjonalne/naukowe podejście.

Jak działa nauka i jak wypiera "duchowość"

Szukając racjonalnego kontekstu, obiektywnych metod badań źródeł, działania, wpływu na człowieka/społeczność i celu (jeśli jest) tego, co się nazywa duchowością trzeba sięgnąć do współczesnych nauk, zwłaszcza neuronauk kognitywnych, socjo/biologii, psychologii ewolucyjnej. Fizyka kwantowa, a raczej powstałe na jej bazie popularne w środowiskach ezoterycznych anegdoty/metafory nie mają tu zastosowania. Dzisiaj w środowiskach religijnych, ezoterycznych, "duchowych", "mistycznych" da się zauważyć duży opór wobec nauki. Najczęściej powtarzane są te same mity i zastrzeżenia, które nie tyle wykazują błędy metody naukowej co raczej pokazują niezrozumienie jej przez oponentów lub strach przed tym, że nauki wypierają mityczne/symboliczne myślenie.

Poniżej zamieszczam subiektywny wykaz mitów, przy okazji wyjaśniając jak działa metoda naukowa i jakie w jej tle tkwią założenia:

Racjonalizm i logika nie wystarczą - tymczasem siła współczesnych nauk płynie z empirii; doświadczenia potwierdzają, że często stworzone wcześniej, (kiedy nie było odpowiednich narzędzi), modele po prostu się sprawdzają. Założone dane płyną z rzeczywistości - często wbrew rozsądkowi bazującemu na prywatnych/społecznych odczuciach/wzorcach. Przyjęcie, że to "rzeczywistość" narzuca warunki a nie przekonania (te są zupełnie obojętne) jest chyba bardziej godna pochwały i wymaga więcej pokory niż trwanie, często powodując niepotrzebne cierpienie przy zachowaniach wzorcach, przekonaniach.

Duchowość pomaga bardziej niż nauka Nie da się dzisiaj oddzielić duchowości od kontekstu społecznego. Należy pamiętać, że "duchowość" Zachodu często bazuje działaniu z pozycji silniejszego, brutalnym ingerowaniu w zbyt wiele dziedzin życia, niechęci do ponoszenia kosztów. Z drugiej strony mamy mistyczny Wschód gdzie duchowość/religia służyła i służy usprawiedliwiania (karma) nierówności społecznych (duchowość tylko dla oświeconych/braminów - czytaj tych, których na to stać lub którzy odwiecznie mają zapewnioną pozycję).

Nauka jest zarozumiała. W nauce nie wiem znaczy nie wiem, zbadam to jeśli jest to aktualnie możliwe, a nie tajemnica i nic więcej ;-)

Po co nauka? Po co "duchowość"? Mówiąc krótko: po to, żeby przeżyć. Nauki nie odkrywają i coraz więcej rozsądnych ludzi także - żadnej specjalnej przyczyny/celu/interwencji z zewnątrz potrzebnego do tego, by wieść dobre i szczęśliwe życie.

Tradycje sankcjonowane często nadprzyrodzone moce, symbole, mędrców to tylko personifikacje obowiązujących w danej grupie reguł społecznych/tabu. Gdyby zapytać o definicje lub materialne źródła zachowań/praktyk/wierzeń to nie otrzymamy konkretnej odpowiedzi tylko filozoficzno-teologiczny wywód lub narracje bez pokrycia w historii. Źródła i cele mistycznych stanów, irracjonalnych zachowań są bez problemu zrozumiałe przez naukę - mózg jest przeznaczony do przeżycia, uczenia się i przekazywania strategii dalej (w tym sposobów dobrego życia). Nie ma znaczenia czy są to strategie racjonalne (empiria potwierdza racjonalność, nie tylko logika!) czy nie - mają być skuteczne.

W wielu okresach historii duchowość/mistyka okazała się niezbędna do przeżycia (okresy zarazy, głodu, wojen). Gdy zmniejsza się populacja mistyka jest wymuszana - na dużą skalę trzeba radzić sobie z żałobą, szukać jedności w grupie, szukać usprawiedliwiania dla poświęcenia, dla działania wbrew okrzepłym i nieaktualnym już zasadom (radzeniu sobie z kryzysami), karmienia mózgu nadzieją, gdy przez dłuższy czas nie ma dostępu do pokarmu, itd.

"Duchowość" powinna pomagać w radzeniu sobie ze stresem, szukaniu motywacji i siły w rozwiązywaniu stale napływających problemów, weryfikowaniu i testowaniu własnych zachowań, czerpaniu radości z samych zmagań, podtrzymywaniu radości/chęci życia/pasji, w całościowym rozumieniu świata/społeczeństwa i przekazywać ta wiedzę dalej.

Nie da się dzisiaj zaprzeczyć silnemu zakorzenieniu "duchowości" w biologii/mechanizmach socjologicznych. Trzeba szukać i modyfikować aktualnych i odczarowanych już modeli np: modele stosowane na co dzień w informatyce - podział hardware/software lub framework; uczenie się i aktualizowanie/kumulowanie się wiedzy wynikającej z pomiędzy interakcjami pomiędzy użytkownikami a systemem. Trzeba tez pamiętać, że nie wszyscy potrzebują "wielkiej duchowości" do skutecznego radzenia sobie z życiem tylko życzliwej i realnej pomocy.

Jestem ciekaw, jaki będzie następny etap mówienia o "duchowości" czy nauce.

Tomasz Szamsza -