Metta oznacza dobrą wolę. Thanissaro Bhikkhu

Nasze umysły pozostaną nieprzywiązane i nie wypowiemy złych słów i będziemy trwać współczująco dla ich dobra z umysłem przyjaznym i bez wewnętrznej nienawiści. Będziemy trwać w stosunku do nich z przyjaznym umysłem, obfitym, przepełnionym radością, z umysłem bezgranicznym i przyjacielskim, bez wrogości i złej woli, rozciągając to na cały świat - Kakacūpama Sutta.

Od tłumacza: w tłumaczeniu wykorzystywane są zamiennie "dobroć" oraz "dobra wola" dla angielskiego "goodwill", natomiast "miłująca życzliwość" odnosi się do angielskiego "lovingkindness".

Ajahn Fuang, mój nauczyciel, odkrył kiedyś, że wąż wprowadził się do jego pokoju. Za każdym razem, kiedy wchodził do pomieszczenia, widział jak wąż pełzał do wąskiej przestrzeni za szafę. I nawet jeśli zostawiał otwarte drzwi w ciągu dnia, wąż nie chciał opuścić pokoju. Mieszkali więc przez trzy dni razem. Był bardzo ostrożny, by nie przestraszyć węża lub sprawić, by poczuł się zagrożony jego obecnością. Ostatecznie trzeciego dnia, kiedy mnich siedział, medytując, zwrócił się spokojnie, w umyśle, do węża: "Posłuchaj, to nie tak, że cię nie lubię, nie żywię do ciebie złych uczuć. Ale nasze umysły pracują w inny sposób, byłoby bardzo łatwo o nieporozumienie między nami. Jest dużo miejsc w lesie, w których mógłbyś mieszkać, bez dyskomfortu z powodu mieszkania ze mną." Siedział, kierując mettę w kierunku węża, a ten w końcu opuścił pokój.

Kiedy po raz pierwszy usłyszałem tę historię, sprawiła, że zastanowiłem się nad moim rozumieniem metty. Metta to życzenie szczęścia - prawdziwego szczęścia - i Buddha poleca by rozwijać to życzenie ku sobie i wszystkim innym: "Z mettą dla całego wszechświata, kultywuj bezgraniczne serce." [Metta Sutta (Snp.1.08 - Mowa o miłującej dobroci)]

Ale czym jest emocjonalna cecha, która łączy się z tym życzeniem? Wiele osób definiuje je jako "miłująca życzliwość", sugerując pragnienie poświęcenia się dla innych: by ich hołubić, dawać im intymność, opiekę i ochronę. Idea odczuwania miłości ku każdemu brzmi bardzo szlachetnie i emocjonalnie zadowalająco. Ale kiedy przestaniesz myśleć o tych wszystkich istotach we wszechświecie, są wśród nich takie - jak wąż - które zareagują podejrzeniami i strachem na twoją miłującą życzliwość.

Zamiast twojej miłości, wolałyby być zostawione w spokoju. Inni mogliby nieuczciwie wykorzystać twoją miłującą życzliwość, odczytując to jako znak, albo twojej słabości, albo aprobaty dla wszystkich ich czynów. W żadnym z tych przypadków twoja miłująca życzliwość nie poprowadzi ich do prawdziwego szczęścia. W takim przypadku zastanawiasz się czy instrukcje Buddhy dotyczące uniwersalnej metty są realistyczne lub mądre.

Ale jak nauczyłem się ze spotkania Ajahna Fuanga z wężem, metta nie jest koniecznie nastawieniem miłującej życzliwości. Jest to bardziej nastawienie dobrej woli - życzenia dobrze drugiej istocie, ale uświadamiając sobie, że szczęście jest czymś, co każdy musi znaleźć dla siebie samego i czasem jest to najłatwiejsze kiedy pójdziemy swoimi ścieżkami.

To zrozumienie metty ma potwierdzenie w kanonie, przede wszystkim w semantyce słów. Język Pāḷi ma inne słowo dla miłości - pema. Metta natomiast jest spokrewnione ze słowem mitta, przyjaciel. Uniwersalna metta to przyjacielstwo dla wszystkich. Fakt, że to przyjacielstwo jest dobrą wolą ukazane jest w czterech fragmentach w kanonie, gdzie Buddha zaleca utrzymywanie w umyśle pewnych fraz podczas rozwijania metty. Te zdania są najwyrazistszym przykładem nie tylko dla emocjonalnej cechy, będącej podstawą metty, ale także dla zrozumienia szczęścia, które wyjaśnia dlaczego jest mądrze i zdroworozsądkowo by rozwijać mettę ku wszystkim.

Oby wszystkie istoty były wolne od złej woli, oby były wolne od prześladowania, oby były wolne od zmartwień, oby z łatwością o siebie dbały.

Zauważ ostatnie zdanie: "oby z łatwością o siebie dbały." Nie deklarujesz tu opieki nad wszystkimi istotami przez cały czas. Wiele istot mogłoby być szczęśliwsze wiedząc, że mogą polegać na sobie zamiast musieć polegać na tobie. Słyszałem raz jak pewien nauczyciel Dhammy mówi, że nie chciałby żyć w świecie, w którym nie ma cierpienia, bo wtedy nie mógłby wyrażać swojego współczucia - co, jeśli pomyśleć, jest strasznie egoistycznym życzeniem. Potrzebuje on, by inni ludzie cierpieli, by on mógł poczuć się dobrze wyrażając swoje współczucie? Lepszym podejściem byłoby: "Oby wszystkie istoty były szczęśliwe. Oby z łatwością o siebie dbały." W ten sposób mogą być szczęśliwe z powodu niezależności i możliwości polegania na sobie.

Powtarzając te zdania, nie życzysz tylko by istoty były szczęśliwe, ale także by unikały działań, które prowadzą do złej kammy, do ich własnego nieszczęścia. Wnioskujesz, że szczęście zależy od działań: żeby ludzie znaleźli prawdziwe szczęście, muszą zrozumieć przyczyny szczęścia i działać odpowiednio. Potrzebują także zrozumieć, że prawdziwe szczęście nie czyni szkody. Jeśli szczęście zależy od czegoś, co krzywdzi innych, to nie będzie trwałe. Ci, którzy są krzywdzeni będą czynić co w ich mocy, by je zniszczyć. Jest jeszcze oczywista cecha współczucia: jeżeli widzisz kogoś kto cierpi, odczuwasz ból. Jeżeli masz choć odrobinę wrażliwości, jest trudnym by czuć się szczęśliwym, jeśli wiesz, że twoje szczęście przysparza innym cierpienia.

Jeśli wyrażasz dobrą wolę, nie deklarujesz, że będziesz zawsze gotowy opiekować się wszystkimi istotami. Wyrażasz nadzieję, że istoty te wzbudzą w sobie mądrość jak znajdywać szczęście i będą potrafiły o siebie zadbać.

Tak jak ocean jest stabilny i nie przekracza granic przypływu, w ten sam sposób moi uczniowie - nawet gdyby chodziło o ich życie - nie łamią reguł, które im dałem.

Wersy te mają podobne odczucie: powinieneś być oddany treningowi i ochronie miłującej dobroci, by upewnić się, że twoje właściwe intencje nie zadrżą. Jest tak, ponieważ nie chcesz nikogo ranić. Chwilowy zanik dobrej woli może prowadzić do krzywdy, więc rób wszystko co możesz, by chronić to nastawienie za wszelką cenę.

Z tego powodu (jak mówi Buddha pod koniec sutty) powinieneś być zdeterminowany, by praktykować tego rodzaju formę uważności: utrzymywanie życzenia by wszystkie istoty były szczęśliwe, dzięki uważności, która dostarcza informacji o intencji odnośnie wszystkiego co czynisz.

To dlatego Buddha dobitnie zalecał rozwijanie metty w dwóch sytuacjach, gdy jest to wyjątkowo ważne i trudne, by utrzymać właściwą motywację: kiedy inni ranią ciebie oraz kiedy zrozumiesz, że ranisz innych.

Nasze umysły pozostaną nieprzywiązane i nie wypowiemy złych słów i będziemy trwać współczująco dla ich dobra z umysłem przyjaznym i bez wewnętrznej nienawiści. Będziemy trwać w stosunku do nich z przyjaznym umysłem, obfitym, przepełnionym radością, z umysłem bezgranicznym i przyjacielskim, bez wrogości i złej woli, rozciągając to na cały świat.

Czyniąc tak, jak mówi Buddha, sprawiasz, że twój umysł staje się tak szeroki jak rzeka Ganges lub tak wielki jak Ziemia - innymi słowy, szerszym niż krzywda lub groźby, które kierują w twoim kierunku. On sam ucieleśnia te nauki po próbie zamachu na jego życie przez Devadattę. Jak powiedział Mārze - który przyszedł drwić, kiedy Nauczyciel odpoczywał po bolesnym urazie - "Leżę ze współczuciem dla wszystkich istot". [Sakalika Sutta (SN.04.13 - Mowa o odłamku)] Kiedy potrafisz utrzymać ten poszerzony stan umysłu w obliczu bólu, krzywda jaką mogą wyrządzić tobie inni nie jest już przytłaczająca i jest znacznie mniejsza szansa, że zareagujesz w niewłaściwy sposób. Ochraniasz zarówno siebie jak i innych od jakichkolwiek nieumiejętnych działań, które w innym wypadku mógłbyś popełnić.

A kiedy zorientujesz się, że skrzywdziłeś innych Buddha zaleca byś zrozumiał, że wyrzuty sumienia nie cofną szkody, więc jeśli przeprosiny są na miejscu - przeproś. W każdym razie postanawiasz by nie powtarzać szkodliwej czynności, a następnie rozszerzaj myśli dobrej woli we wszystkich kierunkach.

To prowadzi do kilku rezultatów. Przypomina ci o twojej dobroci, więc nie wracasz do zaprzeczania (będącego elementem obrony własnego obrazu siebie), że stała się jakakolwiek szkoda. Wzmacnia determinację do podtrzymywania postanowienia by nie czynić krzywdy. Zmusza cię do analizy twoich czynów, by zobaczyć ich efekty: jeżeli jakikolwiek z twoich nawyków jest krzywdzący, porzuć go zanim uczyni dalszą szkodę.

Innymi słowy, nie chcesz by twoja dobroć była bezpodstawną, mglistą ideą. Chcesz ją wcielić w życie skrupulatnie, do samego sedna wszystkich twoich interakcji z innymi. Tym sposobem staje się szczera, a to ma realny wpływ i jest powodem dlaczego rozwijamy takie nastawienie: by być pewnymi, że dobroć prawdziwie napędza nasze myśli, słowa i uczynki w sposób prowadzący do szczęścia, bez krzywdzenia innych.

Ostatnie zdanie bierze pod uwagę, że wspólne życie jest często trudne - zwłaszcza dla istot różnych gatunków, które mogą ranić siebie nawzajem - i najlepszą możliwością dla każdego jest by żyć osobno bez krzywdzenia się nawzajem.

Te różne sposoby wyrażania metty pokazują, że nie musi ona być cechą miłującej życzliwości. Lepiej myśleć o niej jak o dobrej woli z dwóch powodów. Po pierwsze, dobroć jest nastawieniem, które możesz wyrażać w kierunku każdego, bez obaw o bycie hipokrytą czy marzycielem. Uznaje ona, że wszyscy będą szczęśliwi, nie jako skutek dbania o nich przez ciebie, ale jako efekt ich własnych zręcznych działań. Także szczęście powstałe z samodzielności jest większe niż jakiekolwiek powstałe z zależności.

Drugim powodem jest to, że dobroć jest właściwszym uczuciem w kierunku tych, którzy zareagowaliby negatywnie na twoją miłującą życzliwość. Zapewne są ludzie, których skrzywdziłeś w przeszłości i nigdy więcej nie chcieliby mieć z tobą nic wspólnego, więc intymność miłującej życzliwości byłaby dla nich raczej źródłem bólu, nie radości. Są także osoby, które mogłyby wykorzystać twoje nastawienie przepełnione miłującą życzliwością. Istnieje także wiele zwierząt, które poczułyby się zagrożone wobec otwartej miłości pochodzącego od człowieka. W tych przypadkach dobra wola (przyrzeczenie, by nigdy nie ranić ludzi lub istot) jest lepsza dla wszystkich.

Nie oznacza to, że miłująca życzliwość nigdy nie jest właściwym wyrażeniem dobrej woli. Musisz po prostu wiedzieć kiedy jest odpowiedni moment, a kiedy nie. Jeśli prawdziwie odczuwasz mettę wobec siebie i innym, nie pozwól by pragnienie miłości i intymności uczyniło cię niewrażliwym na rozpoznanie najwłaściwszego sposobu promowania szczęścia dla każdego.

Thanissaro Bhikkhu