Pramana

PRAMANA (w sanskrycie "właściwa miara, norma, autorytet") — jedno z podstawowych pojęć epistemologii w Indiach, używane jako termin techniczny przez wszystkie szkoły myśli związane z hinduizmem, jak i te, które funkcjonują poza nim (buddyzm, dźinizm).

Termin ten odpowiada naszemu, pojęciu środka (pośrednika) poznania i odnosi się do takich pojęć z dziedziny teorii poznania, jak:
prama (prawdziwa wiedza, czyli jathartha-dźńana, efekt poznania),
prameja (to, co ma być poznane, przedmiot poznania),
pramanja (prawomocność poznania),
pramatry (poznający).
Wszystkie te terminy pochodzą od rdzenia "prama": mierzyć (= poznawać w sposób właściwy) i w każdym przypadku zakładają prawomocność) poznania: wskazuje na to prefiks "pra-", sugerujący "wymierzenie do końca", czyli poznanie ostateczne.
Indyjska tradycja wyróżnia 10 praman, czyli "miar" poznania:
1) pratjakszę (spostrzeżenie zmysłowe),
2) anumanę (wnioskowanie),
3) śabdę lub aptawaćanę (świadectwo i autorytet wed — śruti),
4) upamanę (porównanie),
5) arthapatti (przypuszczenie, domniemanie),
6) anupalabdhi (niepostrzeganie, nieobecność poznania),
7) ajtihję (tradycję),
8) sambha-wę (implikację),
9) ćesztę (gestykulację i mimikę jako źródło poznania),
10) pariśeszę (eliminację, wyłączenie).

Pramany te można podzielić na 2 grupy: podstawowe (6 pierwszych) i drugorzędne (pozostałe).

Bibliografia
Praca zbiorowa: Mały słownik klasycznej myśli indyjskiej. Semper, Warszawa, 1992
Georg Feuerstein, Joga Encyklopedia, Brama -Książnica włóczęgów i uczonych, Poznań 2004
Georg Feuerstein Na początku była liczba Limbus, Bydgoszcz 1995
Wikipedia - portal internetowy
(Opr. JM )